خشکسالی چندین ساله در خراسان جنوبی زخم عمیقی بر قنوات، تالاب ها و حتی دریاچه ها گذاشت و بحرانی به نام کم آبی را به وجود آورد و حال که آسمان روی خوشش را نشان داده و رحمت الهی بر زمین فرود آمده، بضاعت مان در جمع آوری آن ها چقدر است؟ جواب اصلا رضایت بخش نیست.حسرت میلیون ها مترمکعب آبی که هدر می رود در این اوضاع تحمیلی تغییر اقلیم و خشکسالی بر دل این دیار می ماند.
بایدهای مدیریت آب های روان
کارشناسان بر این باورند کشور ما ایران و مناطقی چون خراسان جنوبی در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد که با بارش های نامنظم مواجه است، تغییرات اقلیمی در سال های اخیر و اقدامات غیر کارشناسانه در گذشته موجب تشدید تغییرات در «نوع و میزان بارش» و «افزایش پدیده روان آب ها» شده که میزان تلفات آب را تا حد قابل توجهی بیشتر کرده است. با توجه به تجربه موفق برخی از کشورها در مهار روان آب ها، بهره مندی هر چه بیشتر از روان آب ها در این سال ها در کشورما به ویژه در مناطق خشک و کم آب کانون توجه قرار گرفته است. روان آب به آب هایی اطلاق می شود که بر اثر بارش ناگهانی یا ذوب برف در فرصتی کوتاه بر روی عرصه جاری می شود و با شدت به سمت پایین دست، جاری شده که در اکثر مواقع نیز از دسترس خارج می شوند. بارش هایی که در مدت زمان کوتاه و با شدت به وقوع می پیوندد، فرصت جذب و نفوذ در لایه های زمین را پیدا نکرده و از طریق آبراهه های کوچک بر روی دامنه ها جریان پیدا می کند. با پیوستن این آبراهه ها به یکدیگر، گاه سیلاب پدید می آید که علاوه بر ایجاد خسارت، بخش عمده ای از آب را به صورت تلفات از حوضه آبخیز خارج می کند که مدیریت این پدیده را حائز اهمیت کرده است. خراسان جنوبی ۲۰ سال است که با خشکسالی دست و پنجه نرم می کند این در حالی است که در این مدت باران هایی می آمد و در چشم به هم زدنی تبدیل به روان آب شده اما مهار نمی شد. خشکسالی های چندین ساله کمر کشاورزان را شکسته و سبب مهاجرت بخش زیادی از روستائیان به شهرها یا حاشیه های شهر شده است. توجه به مدیریت آب های روان در سال های اخیر، امیدوار کننده است اما باید روش ها و اعتبارات مناسب به این منظور برای استان جذب شود ، همچنین با صرفه جویی در مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی و استفاده از روش های نوین ، برای بهره مندی هر چه بیشتر از این منابع اقدام شود.
استفاده از آب سدها برای کشاورزی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان هم با بیان اینکه ۸ سد مخزنی در استان داریم، عنوان کرد: اکنون ۲۸ میلیون متر مکعب حجم این مخازن پر شده است که در مدت زمان مشابه سال گذشته این رقم ۲۲ میلیون مترمکعب بوده است. امامی تصریح کرد: سدهای مخزنی استان بیشتر برای کشاورزی روستاهای پایین دست سدها استفاده می شود و بر اساس حق آبه های خود بهره برداری می کنند. به گفتۀ وی همچنین برخی به صورت انتقال خط لوله از آب این سدها برای کشاورزی خود استفاده می کنند. وی افزود: فقط یک سد در استان داریم که در طبس می باشد و مصرف شرب دارد و دو سد مخزنی نیز اکنون داریم که علاوه بر زمینه کشاورزی برای پرورش ماهی نیز به شرکت های خصوصی داده شده است و مورد استفاده قرار می گیرد.
تبخیر مهمترین عامل هدررفت آب
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان تبخیر را مهمترین عامل هدر رفت آب پشت سدها دانست و عنوان کرد: از بارندگی های امسال ۲۵ میلیارد متر مکعب روان آب تولید شده است که از این مقدار ۲.۲ دهم میلیارد مترمکعب آب قابل مصرف در پشت سدها و سازه های آبخیزداری جمع آوری شده است. امامی تأکید کرد: باقی این روان آب ها بیشتر تبخیر شده اند یا وارد رودخانه ها و دشت ها شده اند. وی با بیان اینکه چشمه ها و قنات ها مستقیم از بارندگی های استفاده می برند، گفت: سالیان سال طول می کشد تا منابع زیرزمینی دوباره احیا شوند. به گفتۀ وی برای مدیریت آب های روان، سدها و سازه هایی درست شده است که باید تعداد آنها افزایش پیدا کند و خود کشاورزان نیز با ایجاد بندسارهایی در این زمینه فعالیت می کنند. امامی ادامه داد: با توجه به خشک بودن منطقه خراسان جنوبی و بارندگی های پراکنده، اجرای طرح های هزینه بر برای جلوگیری از تبخیر چندان کاربردی نیست و فقط می توان با توجه به طرح های آبخیزداری در این زمینه بیشتر کمک کرد، هر چند بر اساس قوانین تمام ۱۰۰ درصد روان آب ها را نباید مدیریت کرد و باید با توجه به قوانین محیط زیست بخشی از روان آب ها به دشت ها و تالاب و رودخانه ها سرازیر شود تا به حیات خود ادامه دهند.
۱۰ درصد روان آب ها در سازه های موجود
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز در این باره گفت: متوسط سالانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب روان آب داریم که ۱۰ درصد آن در طرح های آبخیزداری و بخشی هم در سدهای وزارت نیرو کنترل می شود. نصرآبادی تأکید کرد: برای مدیریت این روان آب ها توسعه طرح های آبخیزداری بهترین گزینه می باشد و باید دیگر ارگان ها و سازمان ها در این زمینه کمک کننده باشند. به گفتۀ وی طبق روند طرح های صندوق توسعه ملی فعلا سالانه ۵۰ هزار هکتار و حداقل ۵۰ میلیارد تومان ظرفیت کار در استان وجود دارد و بیش از ۶ میلیون هکتار حوزه های کار نشده در استان داریم که باید در این بخش سازه هایی ایجاد شود. وی خاطر نشان کرد: امیدواریم بودجه های صندوق توسعه ملی برای گسترش سازه های آبخیزداری ادامه دار باشد تا بتوانیم با مدیریت هر چه بیشتر روان آب ها در احیای قنوات، چشمه ها و سفره های آب های زیرزمینی فعالیت داشته باشیم – قاسمی
