قاسمی- سالها از قانون تهیه و تدوین طرح مدیریت پسماندهای شهری توسط شهرداری ها می گذرد وهنوز اکثر شهرستان های خراسان جنوبی این طرح را آن طور که باید اجرا نکرده اند و این موضوع مهمترین مشکل بر سر راه مدیریت پسماند استان می باشد و گویا حلقه گمشده این میان مشکلات مالی است.اما ادامه این مشکل می تواند در آینده به یک بحران زیست محیطی در استان تبدیل شود .
مدیریت پسماند بر عهده شهرداری ها
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان در این باره عنوان کرد: بر اساس ماده ۷ قانون، مدیریت اجرایی، کلیه پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهرها و حریم آنها به عهده شهرداری ها می باشد. دعاگویان بیان کرد: در حال حاضر مدیریت پسماند شهری در ایران، از مسائل اصلی شهرداری های سراسر کشور محسوب می شود و هزینه قابل توجهی را بر مدیریت شهری تحمیل می کند و به دلیل محدودیت های منابع درآمدی و اعتباری، شهرداری ها در این حوزه به عنوان مدیریت اجرایی با چالش مواجه هستند. به گفتۀ وی این نکته را باید مد نظر داشت که مطابق با ماده ۱ قانون مدیریت پسماند ( جهت تحقق اصل پنجاهم (۵۰) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظورحفظ محیط زیست کشور از آثار زیانبار پسماندها و مدیریت بهینه آنها، کلیه وزارتخانه‌ها و سازمانها و مؤسسات و نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی که‌شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام می‌باشد و کلیه شرکتها و مؤسسات و اشخاص حقیقی‌و حقوقی موظفند مقررات و سیاست های مقرر در این قانون را رعایت نمایند، اما تمامی دستگاه های موثر در اجرای قانون مدیریت پسماندها نقش خود را به خوبی ایفا نمی کنند و اکنون تمامی مواد موجود در قانون مدیریت پسماندها به مرحله اجرا نرسیده اند و بسیاری از ظرفیت های پیش بینی شده در قانون مدیریت پسماندها بی استفاده مانده اند.
دو شهرستان دارای طرح جامع
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان در زمینه وضعیت پسماند شهرهای استان هم گفت: مطابق با ماده ۴ آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند، شهرداری موظف به تهیه طرح های جامع و تفصیلی مدیریت پسماند بوده اند که این موضوع در استان تحقق کامل نیافته و فقط دو شهرستان فردوس و بشرویه دارای طرح جامع مدیریت پسماند هستند. دعاگویان افزود: طرح های جامع مدیریت پسماند بر اساس منطقه بندی مدیریت پسماند (۱۶ منطقه ) برای شهرها و روستاهای تحت پوشش باید تهیه و بعد از طی مراحل تصویب در کارگروه مدیریت پسماند استان و سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور اجرایی شوند. به گفتۀ وی شهرداری هایی که دارای طرح مصوب باشند از اعتبارات پیش بینی شده در قانون بودجه، برای مدیریت پسماندها بهره مند خواهند بود و از این ظرفیت باید استفاده شود. وی خاطر نشان کرد: طرح جامع منطقه بیرجند که شامل بیرجند، خوسف و مود می شود و طرح شهرستان نهبندان در مراحل نهایی بررسی برای تصویب می باشد و ضرورت دارد سایر شهرداران استان نیز در این مورد پیگیری کنند.
مشکل در زباله گاه های استان
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان با بیان اینکه اداره کل به عنوان ناظر عالی قانون مدیریت پسماندها، کلیه مراکز دفن زباله شهری را مورد پایش مستمر قرار داده و در مواردی که الزامات زیست محیطی رعایت نشده موارد کتبا به شهرداری ها ابلاغ و پیگیری می شود، عنوان کرد: ۲۰ مورد از زباله گاه های شهری استان دارای مجوز محیط زیست بوده ولی این به منزله عدم وجود مشکل در محل دفن نمی باشد و از جمله مواردی که در زباله گاه ها رعایت نمی شود شامل وجود ترانشه های غیر اصولی و دفن غیر بهداشتی، عدم حصار گیری محل و پراکنش پسماندها و سوزاندن زباله می باشد. دعاگویان افزود: همچنین بر اساس مصوبات کارگروه مدیریت پسماند، شهرداران موظف به اخذ مجوز مکان های دفن زباله و مکان های دفن نخاله های ساختمانی شده اند و مطابق با ماده ۱۲ محل های دفن پسماندها براساس ضوابط زیست محیطی توسط وزارت کشور با هماهنگی سازمان و وزارت جهاد کشاورزی تعیین خواهد شد و طبق تبصره ۲همین ماده، وزارت کشور موظف است اعتبارات، تسهیلات و امکانات لازم را جهت ایجاد و بهره برداری از محل های دفع پسماندها رأساً یا توسط بخش خصوصی فراهم کند.
نبود طرح های تشویقی و تنبیهی
وی مشکلات موجود پسماندهای استان را عدم تفکیک زباله‌ها، عدم توجه به کاهش تولید پسماند در مبدا، اطلاع‌رسانی، آموزش و فرهنگسازی ناکافی، فقدان برنامه های جامع و بلند مدت پسماند و خلا قوانین تشویقی و تنبیهی دانست. به گفتۀ وی از مشکلات موجود، نبود جمع‌آوری پسماندها به صورت یکجا و خودداری شهروندان از تفکیک آنهاست، تفکیک پسماند در سبب کاهش زمان و هزینه می شود، همچنین کاهش تولید پسماند در مبدا مهمترین حلقه زنجیره مدیریت پسماند است که متاسفانه در قانون هیچ محدودیتی برای تولید کننده در نظر گرفته نشده و هیچ‌گونه سازوکار تعیین‌کننده درخصوص میزان پسماند تولیدی گروه‌ها و بخش‌های مختلف جامعه به چشم نمی‌خورد. دعاگویان ادامه داد: همچنین موضوع قابل‌توجه در زمینه پسماند، توجه به فرهنگسازی در میان مردم و آموزش و اطلاع‌رسانی به آنان در این زمینه می باشد که در سال‌های اخیر کوشش‌هایی موقت و ناپایدار انجام شده است و به دلیل فقدان برنامه جامع و بلند مدت پسماند، برنامه های کوتاه مدت می باشند و تا زمانی که درک مناسبی درباره اهمیت پسماندها نباشد این روند ادامه دارد. به گفتۀ وی باید با استفاده از قوانین تشویقی می‌توان شهروندان را به مشارکت مثبت تشویق و ترغیب نمود و با بهره‌گیری از قوانین بازدارنده در جهت کاهش حجم و میزان تولید پسماند توسط خانوارها و بنگاه‌های تولیدی و خدماتی اقدام کرد و قوانین کشور باید به صورت دوره ای مورد اصلاح قرار گیرند.
طرحی که قابلیت اجرا داشته باشد
برای دریافت نظرات شهرداری ها در زمینه این مشکلات با لطایفی، مدیر پسماند شهرداری بیرجند گفت و گو کردیم، که وی در این باره گفت: قبول داریم که طرح جامع مدیریت پسماند، افق شهرداری ها را در بخش حال و آینده مشخص می کند ولی باید طرحی آماده و ارائه شود که قابلیت اجرا داشته باشد. به گفتۀ وی در سال های گذشته طرح هایی به کارگروه پسماند ارائه شده بود که چندان عملیاتی نبود ولی اکنون طرحی ارائه شده است که در مراحل نهایی تصویب می باشد و تا شهریور ماه اجرایی خواهد شد و در راستای آن سازمان پسماند شهرداری نیز راه انداری می شود.
مشکل هزینه ها
مدیر پسماند شهرداری بیرجند با اشاره به اینکه برابر قانون هزینه های که انجام می شود باید از تولیدکننده زباله دریافت شود، گفت: اما برای ما اینگونه نیست و شهرداری برای مدیریت پسماند ماهانه ۹۰۰ میلیون تومان هزینه می کند اما پولی که از مردم دریافت می شود سالیانه حدود ۵۰۰ میلیون تومان می باشد. لطایفی اعلام کرد: برای تفکیک زباله از مبدا نیز با شرکتی قرارداد بسته بودیم که به دلیل شیوع کرونا توسط شرکت فسخ شد و اکنون شهرداری خود اجرای آن را بر عهده گرفته است و فراخوان مزایده برای قرارداد با پیمانکار مجری را خواهیم داشت ولی برای اجرای آن حدود ۵ میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم و امیدواریم تا پایان سال جاری به مرحله اجرا برسد. وی خاطر نشان کرد: در بخش نخاله های ساختمانی نیز ۴۵ هکتار زمین در نظر گرفته ایم و گشت هایی در سطح شهر داریم که اگر ماشین نخاله ای در مکان دیگری دفن داشته باشد جریمه خواهد شد ولی تمام این موارد هزینه هایی را برای شهرداری در پی دارد. به گفتۀ وی پسماند موضوع مهمی در کل کشور می باشد اما برای اجرای آن لازم است که تمام دستگاه های اجرایی دولتی و خصوصی و مردم پای کار بیایند تا بتوان آن را به مرحله اجرا رساند.
وضع قابل قبول شهرداری ها در مدیریت پسماندها
برای پاسخ به این سوال که آیا مشکل نبود طرح جامع پسماند در کل استان به دلیل هزینه های شهرداری می باشد یا دلایل دیگری هم وجود دارد با مدیرکل دفتر امور شهری و شوار استانداری خراسان جنوبی مصاحبه ای داشتیم، حلاج مقدم در این زمینه به آوا گفت: شهرداری استان در بخش مدیریت پسماندها عملکرد متفاوتی داشته اند و برای مدیریت پسماند باید دو حالت ایده آل و قابل قبول را در نظر گرفت که با توجه به شرایط مالی اکثر شهرداری های استان، به حالت قابل قبول رسیده اند. به گفتۀ وی در مجموع با تأکیدات و نظارت های استانداری این موضوع از دغدغه های شهرداری ها شده است و در سال گذشته نسبت به سنوات قبل پیشرفت های چشمگیری در زمینه جمع آوری، حمل و نقل و دفن داشته ایم و اگر شهرداری در زمینه رفع نقص زباله گاه ها قوانین را رعایت نکند برخورد جدی با آنها می شود. وی اعلام کرد: در کل وضعیت پسماند در خراسان جنوبی قابل قبول بوده و در شرایط حاد نیستیم و امیدواریم با اجرای برنامه های پیش بینی شده و فرهنگ سازی عمومی در موضوع تفکیک پسماند از مبدا، روز به رو وضع بهبود یابد.
تعطیلی زباله گاه های غیراصولی
مدیرکل دفتر امور شهری و شوار استانداری درباره زباله گاه ها نیز گفت: زباله گاه های شهرهای آیسک و سه قلعه تعطیل شده است و پسماندهای این دو شهر و سرایان در محل دفن سرایان انجام می شود، همچنین در شهرستان درمیان زباله گاه های شهرهای گزیک، طبس مسینا و ۱۱ روستا دیگر به زباله گاه مرکزی انتقال یافت و یعنی زباله گاه هایی که غیراصولی اقدام به دفن پسماند می کرده اند تعطیل شده اند. حلاج مقدم ادامه داد: همچنین در شهرستان فردوس، زباله گاه اسلامیه تعطیل و در فردوس به صورت بهداشتی دفن می شوند و در بیرجند نیز اکثر روستاهای شهرستان تا شعاع ۵۰ کیلومتری زباله های آنها در زباله گاه بیرجند دفن می شود.
وی تصریح کرد: در حل معضلات زیست محیطی خراسان جنوبی به موضوع کاهش محل دفن و تجمیع آنها پرداخته نشده است که از سال ۹۷ با جدیت در حال پیکیری می باشد و طرح ساماندهی و تجمیع محل های دفن دیگر شهرستان ها نیز با انتخاب شرکت های ذی صلاح در حال بررسی و پییگری می باشد. به گفتۀ وی همچنین در زمینه دیگر مشکلات زباله گاه ها، می توان به حصارکشی آنها اشاره کرد که از ورود زباله گردها و سگ ها جلوگیری می کند و ترانشه های قابل قبول حفر شده است که با توجه به رس کوبی کف ترانشه و عمق بسیار زیاد آب های زیرزمینی می توان گفت احتمال آلودگی آب ها بسیار ضعیف است و با نظارت های استانداری و اداره کل محیط زیست نواقص باقی مانده نیز مدیریت و بهبود خواهند یافت.
مشکلات مالی اصلی ترین مانع
مدیرکل دفتر امور شهری و شوار استانداری پراکندگی و بعد مسافت مراکز جمعیتی را از چالش های شهرداری ها برای تهیه طرح جامع مدیریت پسماند بر شمرد و افزود: نبود بدنه کارشناسی قوی در شهرداری ها و حتی استان و تغییرات مدیریتی، همچنین سخت گیری های برخی از دستگاه های اجرایی که باید تعامل و همکاری بین بخشی برای تهیه این طرح با شهرداری ها داشته باشند، از دیگر موانع تهیه این طرح می باشد. حلاج مقدم مشکل سد راه مدیریت پسماند را علاوه بر نیاز به تخصص و دانش، دسترسی به منابع مالی دانست و عنوان کرد: مدیریت اصولی یک محل دفن نیازمند انجام یک سری عملیات عمرانی و استفاده از زیرساخت های مختلف می باشد که همه این موارد مستلزم اعتبارات است و به جرئت می توان گفت که مشکلات مالی از مهمترین عوامل در مدیریت پسماند در شهرداری های استان می باشد. به گفتۀ وی از دیگر مشکلات می توان به کمبود ماشین آلات و نیروی انسانی در شهرداری ها اشاره کرد که با همکاری و تعامل بیشتر با محیط زیست می توان این مشکلات را مرتفع کرد. وی تأکید کرد: استانداری نیز با تمام توان برای تأمین ماشین آلات خدماتی و عمرانی شهرداری ها اقدام می کند و برای ساماندهی محل های دفن نیز کارشناسان این دفتر طرح هایی را ارائه کرده اند، همچنین در بخش اطلاع رسانی و فرهنگ سازی نیز دوره ها و سفرهایی آموزشی برای پرسنل شهرداری برگزار شده است.
