مهدی آبادی – انتشار آماری در فضای مجازی که میانگین معدل دانش‌آموزان استان‌ها را بررسی کرده بود، موجی از نگرانی میان جامعه آموزشی و والدین به راه انداخت. براساس این گزارش، میانگین معدل دانش‌آموزان سراسر کشور در امتحانات نهایی، حول و حوش عدد ۹، و در استان خراسان جنوبی، اندکی بیشتر از ۱۱ اعلام شده بود. هرچند این آمار توسط مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش، از جمله رئیس مرکز ارتباطات و روابط عمومی، تکذیب شد، اما بررسی آماری که به‌صورت رسمی سال پیش منتشر شد نشان می‌دهد واقعیت هم تفاوت چندانی با این اعداد ندارد. در خرداد ۱۴۰۳ و طبق داده‌های رسمی، میانگین معدل پایه دهم در سه رشته‌ی اصلی ریاضی، تجربی و انسانی ۱۱.۵۹، پایه یازدهم ۱۰.۶۲ و پایه دوازدهم ۱۰.۹۸ بود. حتی اگر این اعداد را با سال قبل مقایسه کنیم و ببینیم مثلاً معدل رشته علوم تجربی از ۱۱.۲۳ به ۱۲ و علوم ریاضی از ۱۰.۷۹ به ۱۱.۸۲ افزایش یافته یا میانگین رشته انسانی از ۸.۷۵ به ۹.۱۳ رسیده، باز هم واقعیت این است که بخشی مهم از دانش‌آموزان ما هنوز از نمرات و معدل رضایت‌بخشی برخوردار نیستند. این در حالی است که معدل نهایی نه‌تنها برای کنکور و ورود به دانشگاه بلکه برای آینده شغلی و اجتماعی همین نسل مهم است. حالا پرسش اینجاست: علت این افت معدل گسترده چیست و چطور می‌توان جلوی تداوم روند فعلی را گرفت؟ پاسخ به این پرسش ساده نیست. افت تحصیلی و پایین بودن میانگین معدل، مانند هر معضل مهم اجتماعی دیگر، نتیجه‌ی انباشته‌شدن مشکلات مختلف و زنجیره‌ای از بحران‌هاست. مهم‌ترین عامل این وضعیت، به کیفیت آموزش بازمی‌گردد. کمبود معلمان باتجربه و متخصص یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که آموزش و پرورش با آن روبه‌روست. سال‌هاست به‌دلیل بازنشسته‌شدن نیروهای قدیمی و جذب ناکافی معلمان جدید، برخی مدارس به‌ناچار از نیروهای حق‌التدریس یا حتی افراد فاقد تخصص کافی بهره می‌برند. چنین بی‌ثباتی در سیستم آموزشی باعث افت محسوس کیفیت تدریس، بی‌انگیزگی معلمان و نهایتاً عدم یادگیری عمیق دانش‌آموزان می‌شود. مشکل دیگر به شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها برمی‌گردد. درکشور ، بخش قابل توجهی از جمعیت در روستاها و مناطق نیمه‌محروم زندگی می‌کنند؛ جایی که خانواده‌ها به‌دلیل فشار معیشتی نمی‌توانند امکانات آموزشی مکمل، کلاس تقویتی یا مشاوران خصوصی برای فرزندانشان مهیا کنند. بسیاری از نوجوانان ناچارند پس از مدرسه به والدین در محل کار کمک کنند. این مسئله انرژی، تمرکز و روحیه آن‌ها را برای ادامه تحصیل می‌گیرد. در چنین شرایطی چگونه می‌توان انتظار داشت یک دانش‌آموز با نمرات عالی و معدل بالا، مسیر خود را تا دانشگاه و موفقیت اجتماعی طی کند؟ اما ریشه‌یابی مشکل تنها به همین‌جا ختم نمی‌شود. یکی از دردسرهای جدی، نبود امکانات و زیرساخت‌های آموزشی کافی در مدارس است. هنوز در خراسان جنوبی مدارسی هستند که حتی از تجهیزات ابتدایی آزمایشگاهی و کامپیوتری برخوردار نیستند؛ کتابخانه یا سالن مطالعه که جای خود دارد! معلمان هم برای آموزش عملی و جذاب، سخت در تنگنا قرار می‌گیرند و راهی جز تدریس تئوریک و رفع تکلیف ندارند. این کمبودها مخصوصاً دانش‌آموزان علاقه‌مند را دلسرد می‌کند؛ حاضر نیستند برای فهمیدن عمیق موضوعات، فقط به جزوه و تخته اکتفا کنند. از سوی دیگر، تغییرات مکرر و غیرکارشناسی در محتوای کتب درسی و روش‌های آموزشی، هم دانش‌آموزان و هم معلمان را گیج و سردرگم کرده است. طی سال‌های اخیر محتوای کتاب‌های درسی با سرعت و بدون نگاه دقیق به نیاز بومی دانش‌آموزان تغییر کرده و گاهی بار محتوایی بیش از ظرفیت آن‌ها شده است. نتیجه هم چیزی نیست جز ضعف پایه‌ای دانش‌آموزان، مخصوصاً در درس‌هایی مثل ریاضی و علوم، و پایین رفتن میانگین نمرات ایشان. در کنار این موارد، نباید از آسیب‌ها و مشکلات روانی، کاهش سطح امید و انگیزه دانش‌آموزان و استرس شدید ناشی از فشار کنکور و رقابت‌های اجتماعی بی‌وقفه غافل شد. دانش‌آموزی که چشم‌انداز روشنی از آینده تحصیلی و شغلی خود نمی‌بیند، برای چه چیزی باید تلاش کند؟ جامعه‌ای که موفقیت را فقط در رتبه کنکور یا معدل می‌سنجد، عملاً انگیزه و نشاط را از دانش‌آموز می‌گیرد. برای عبور از این وضعیت و درخطر بودن آموزش و دانش‌آموزانش باید برنامه‌ای جامع را در نظر گرفت که استان ما نیز نباید در این گردونه عقب بماند. نخستین گام اساسی، تقویت زیرساخت‌های آموزشی است. مدیران استان و آموزش و پرورش باید تمام امکانات ممکن را برای مدارس مناطق محروم بسیج کنند؛ کلاس‌های استاندارد، تجهیزات آزمایشگاه و هوشمندسازی تدریس برای دانش‌آموزان فراهم شود. حتی تجهیز مدارس به منابعی مثل کتابخانه و سالن مطالعه می‌تواند در ارتقای فرهنگ مطالعه و پژوهش نقش مهمی داشته باشد. نکته دوم، سرمایه‌گذاری جدی روی آموزش و مهارت‌افزایی معلمان است. کلاس‌های ضمن خدمت تخصصی و عملی، آشنایی با روش‌های تدریس نوین، پرداخت به موقع و کافی حقوق معلمان و ایجاد حس ارزشمندی شغلی برای آنان می‌تواند کیفیت آموزش را چندین برابر کند. معلم باانگیزه و توانا می‌تواند محرک اصلی دانش‌آموزانی باشد که در شرایط سخت، اعتماد به نفس و امید را از دست داده‌اند. توجه به مشاوره و سلامت روان نیز ضرورتی انکارناپذیر است. در هر مدرسه باید تیم مشاوره فعال حضور داشته باشد؛ این تیم نه فقط به مسائل تحصیلی بلکه به دغدغه‌های روانی و خانوادگی دانش‌آموزان رسیدگی کند. نقش مشاوران مدرسه می‌تواند در پیشگیری از ترک تحصیل یا هدایت دانش‌آموزان ضعیف به سمت رشد بسیار تعیین‌کننده باشد. از دیگر راهکارهای مهم، برپایی کلاس‌های جبرانی رایگان برای دانش‌آموزان ضعیف است. همکاری با نیروهای داوطلب دانشگاهی یا حتی بهره‌گیری از معلمان بازنشسته می‌تواند در برگزاری این کلاس‌ها مؤثر باشد تا دانش‌آموزی به دلیل عدم تمکن مالی یا ضعف تحصیلی، ترک تحصیل نکند. همچنین ضروری است محتوای آموزشی و شیوه‌های امتحان‌دهی بازنگری شود. استفاده از روش‌های متنوع ارزیابی هم پروژه‌های تحقیقاتی، هم امتحانات کتبی و شفاهی می‌تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف علمی دانش‌آموزان کمک کند و از فشار یک امتحان نهایی بر سرنوشت آن‌ها بکاهد. افزون بر این، لازم است انگیزه‌های بومی و فرهنگی برای دانش‌آموزان ایجاد شود. برگزاری جشنواره‌های علمی، فرهنگی و کارگاهی، شناساندن الگوهای موفق بومی، و ترویج هنر و ورزش در کنار درس می‌تواند جذابیت محیط‌آموزشی را بالا ببرد و تعلق خاطر را افزایش دهد. در پایان باید گفت، پایین یا بالا بودن میانگین معدل دانش‌آموزان صرفاً یک عدد یا رتبه در جدول استان‌ها نیست. این آمار، زنگ هشداری است که اگر جدی گرفته نشود، فردا امکان توسعه و آینده درخشان نسل جدید را با خطر جدی روبه‌رو می‌کند. همه، از مسئولان کشوری و استانی گرفته تا خانواده‌ها و خود دانش‌آموزان، باید امروز برای اصلاح این روند هم‌صدا شوند تا باز هم خراسان جنوبی بتواند نام خود را میان انجمن‌های علمی و آموزشی کشور، با افتخار و موفقیت به ثبت برساند. (لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق 09155665782 اعلام یا ارسال بفرمایید)
کاری- در نشست کارگروه توسعه مهارتاستان در سال ۱۴۰۴ که با حضور استاندارخراسان جنوبی، جمعی
