سید محسن سربازی – شاه بیتِ غزلِ قنوات در شهر تاریخی تون، مجموعه قنوات یا آب بلده می باشد. بلده به معنای شهر و آب بلده همان آب شهر است. آب بلده را به تعبیری می توان یک رود مصنوعی، جاری در دشت فردوس قلمداد کرد. این تعبیر زمانی مورد توجه قرار می گیرد که این آب، از بهم پیوستن چندین رشته قنات و چشمه و تشکیل یک شاه جوی بوجود می آید. مجموعه قنوات بلده (آب بلده) متشکل از 15 رشته قنات و چهار دهانه چشمه است که از اعصار گذشته و زمان های قدیم در دل کوه های شرقی فردوس حفرگردیده است. دبی آب متغیر بوده، که حداکثر آن حدود 300 لیتر بر ثانیه می باشد و در طی چند سال اخیر به علت خشکسالی دبی آب آن به 150 لیتربر ثانیه رسیده است.این آب حدود 35 کیلومتر را طی می کند و دشت های تشنه وباغات را سیراب و در روزگاران قبل از زلزله 1347بخش اعظمی از آب مصرفی شهر را تأمین می کرده است. امروزه این آب حدود 2382 هکتار از زمین های کشاورزی این منطقه را مشروب می کند.شکل‌گیری و طراحی سیستم مدیریت کنونی آب بلده بر اساس مطالعات میدانی و اطلاعاتی که سینه‌به‌سینه منتقل و به ما رسیده، مربوط به دوره صفویه می‌باشد. پویایی و نگاه همه جانبه به امور مختلف مربوط به آب، کشاورزی، روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه از نکات در خور توجه این سیستم است که تاکنون پابرجا مانده است.

پاسخ به برخی ابهام ها و سئوالاتی که در ذهن اغلب مردم است
به دنبال برخی ابهامات و سئوالات مختلفی که مردم بعد از ثبت قنات جهانی بلده در فکر و ذهن آنها نقش بسته است.خبرنگارآوای خراسان جنوبی را برآن داشت تا در یک گفت و گوی صمیمی، صریح و بی پروا با مدیر پایگاه قنات جهانی بلده شهرستان فردوس ، پاسخ این ابهامات را گرفته وبراساس فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر جهاد همگانی تبیین ، به سمع و نظر خوانندگان خوب نشریه ی یاقوت فردوس برساند.در یک ظهر روز پاییزی با هماهنگی قبلی مهمان خانم کرمپورشدم که به گفته خودش از ابتدای زمینه سازی برای ثبت قنات جهانی بلده مدیریت کار را بر عهده داشته و با اشراف کامل به تمام سوالات خبرنگار یاقوت پاسخ کامل و جامع داد.وی در ابتدا با اشاره به اقدامات زیادی که در خصوص زمینه سازی ثبت قنات جهانی بلده انجام شده گفت: اولین کار در ثبت این سازه دست بشر، القاء این تفکربه مردم بود که قنات بلده به جز، شاه جو و درختان سر به فلک کشیده چنار، سپیدار، توت و…… دارای سازه هایی در بالا دست نیز می باشد.مدیر پایگاه قنات جهانی بلده تصریح کرد: این وظیفه را باید برای ارزیاب سازمان بین المللی یونسکو نیز تبیین می کردیم تا بداند داستان این معجزه دست ساز بشری در زیرزمین چه هست و مقدمات ثبت آن فراهم و تسریع می شد.وی با بیان اینکه از سال 91 و 92 موضوع ثبت جهانی قنات بلده دردستور کار ما میراث فرهنگی قرار گرفت خاطرنشان کرد: در شرایطی کاررا جلو می بردیم که به دلایل خاص خود که جای بیان آن در این گفت و گو نیست حتی در آثارشناسایی نبود.

قناتی که حتی یک نقشه معمولی از آن وجود نداشت
کرمپور با اشاره به اینکه ثبت ملی اثر را در کوتا ه ترین زمان ممکن انجام دادیم افزود: مسیر به این مهمی حتی در جهاد کشاورزی دارای یک نقشه معمولی نبود که ما بتوانیم مسیر این قنات را در نگاه کلی بررسی کنیم.
وی عنوان کرد: در سالهای 93 و 94 با 85 میلیون تومان اعتباری که هزینه کردیم کل محدوده قنات را نقشه برداری و اولویت اول ما ایجاد راه دسترسی به داخل قنات بود.
به گفته وی در همین زمان دست اندرکاران دفتر بلده با اعتباری که از جهاد کشاورزی گرفته بودند کار لایروبی قنات را شروع کردند که فرصت طلایی برای ما پدیدار و با توافق با دفتر بلده که میل چاه ها را لایروبی می کردند در سال 96 و 97 پایاب سنگی احداث و راه برای دسترسی به میل چاه اصلی برای مردم و گردشگران هموار شد.وی ادامه داد: در مرحله بعدی کار ساخت “ مرد خانه ها “ با الهام از سازه “ ابر خشت “ که کاملا” در مقابل زلزله های منطقه مقاوم است شروع و به پایان رسید.در این مرحله مسیر به روی گردشگران بازو با توجه به اینکه به لحاظ محدودیت های مالی قادر به تامین نیروی ثابت نبودیم، این کار را دو تیره گربلده آقایان: ایومن و قطنی انجام می دادند که متاسفانه بعد از مدتی آسیب های و ناهنجارهایی اجتماعی دراین مسیر خود را نشان داد و مجبور به قفل کردن درب پایاب برای مدتی شدیم تا بتوانیم در این مدت با به کار گیری بخش خصوصی، حداقل از ادامه این آسیب ها و صدمات مالی و جانی جلوگیری کنیم .آسیب ها، خسارت ها و بزه کارهایی که بعد از احداث پایاب و مرد خانه ها برما تحمیل شد.وی به برخی آسیب های اجتماعی که ناشی از گشوده بودن درب پایاب قنات بلده بود اشاره و افزود: حرف های زشت بر روی در و دیوار، روشن کردن آتش در داخل پایاب و مرد خانه ها، استعمال مواد مخدر و…… فقط بخش کوچکی از این آسیب ها بود که در جهت حفظ جان و مال مردم مجبور به بستن درب پایاب تا تعیین تکلیف آن شدیم.
کرمپور به بیان اینکه بزه کاریهای برخی افراد کار را به جایی رساند که حتی نورگیرهای مرد خانه ها را تخریب و با روشن کردن آتش خسارات سنگینی از نظر مادی و معنوی بر پیکراین اثر جهانی وارد کردند.به گفته وی متاسفانه برخی افراد ناآگاه و بی مسئولیت حتی به تابلوهای معرفی مسیر قنات جهانی بلده نیز رحم نکردند و تمام تابلوهای گران قیمت مسیر را شکستند و اکنون ساخت تابلوهای سنگی را دردستور کار قرار دارد که پایه های این تابلوها در حال ساخت است و کار حکاکی روی سنگ را بعد از اتمام ساخت پایه ها انجام خواهیم داد.به گفته وی با ورود بخش خصوصی کار برای تورهای گردشگری که معمولا از قبل هماهنگی می شود سهل ولی مردم عادی همچنان با درب بسته مواجه هستند که با اعلان شماره همراه بخش خصوصی ، کار را تسهیل کردیم ولی تا رسیدن شخص مورد نظر معمولا 20 تا 30 دقیقه زمان لازم است البته مشروط به اینکه این شخص در حوزه باغستان علیا حضور داشته باشد.وی در خصوص روشنایی مسیر میل چاه اصلی که مردم و گردشگران با مشکل مواجه و باید از تجهیزات شخصی روشنایی استفاده کنند گفت: با توجه به آفتاب گیر بودن منطقه استفاده از سلول های خورشیدی در جهت تامین روشنایی داخل قنات اصلی و رایگان بودن این انرژی نیز با مشکل سرقت سلول های خورشیدی مواجه شدیم و متاسفانه این پروژه نیز به سرانجام نرسید.

قنات بلده میراثی جهانی که متعلق به تمام بشریت است
وی در ادامه به نبود زیرساخت های مسیرقنات جهانی بلده از قبیل: تابلوهای راهنما و نبود آسفالت مسیر اصلی اشاره و تاکید کرد: بر اساس دستورالعمل های میراث فرهنگی و سازمان یونسکو قنات جهانی بلده متعلق به ایران و ایرانی نیست بلکه یک میراث جهانی و متعلق به تمام مردم جهان است که هر کس می تواند نسبت به این اثر جهانی احساس مسئولیت کرده و پیشنهادات و انتقادات سازنده خویش را در راستای حفظ و حراست از این معجزه دست ساز بشری اعلام و باید به آنها ترتیب اثر داده شده و پاسخ مناسب به وی داده شود.کرم پور خاطرنشان کرد: مردم باید بدانند ما نمی توانیم دربحث گردشگری و تسریع در زیرساخت های قنات جهانی بلده فرع را فدای اصل کنیم و در بخش سایت های میراث جهانی اصل موضوع براین است که چنانچه خسارتی به آن وارد شود هجمه جهانی دارد.مدیر پایگاه قنات جهانی بلده فردوس با ذکر مثالی در این خصوص گفت: در بسیاری از سایت جهانی میراث فرهنگی روزانه به عنوان مثال 50 نفر حق بازدید دارند زیرا بیشتر از این تعداد به آن میراث جهانی صدمه می رساند و این یکی از دلایلی است که ما در برابر آسفالت مسیر مقاومت کردیم در حالی که می گویند مثلا بسیج سازندگی قیر رایگان دارد و می توانید از این طریق مسیر را آسفالت کنید.وی با بیان اینکه در این منطقه ما پوشش گیاهی و جانوری خاص داریم گفت: درشرایطی که آسفالت نشده و مسیر برای تردد دشوار است این وضعیت خسارت به منطقه است و اگر مسیر آسفالت شود به مراتب خسارت به پتانسیل های قنات بیشتر خواهد شد.وی در خصوص فراخوان برای جذب سرمایه گذاربخش خصوصی جهت ایجاد زیرساخت ها و جذب گردشگر گفت: به لحاظ این که در فاز اول این طرح کار مطالعاتی و مشخص کردن لکه های کاربری مخصوص به خود مشخص شده و فاز2 این طرح نیز باید عملیاتی شود لذا پس از پایان کامل طرح فراخوان عمومی داده خواهد شد.
بزودی چهار سرویس بهداشتی در مسیر قنات جهانی بلده احداث میشود
به گفته وی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان دستور دادند تا امثال قنات جهانی بلده که فاقد سرویس بهداشتی است در اولویت تامین اعتبار قرار گیرد که در سال جاری یک میلیارد تومان اعتبارجهت ساخت سرویس بهداشتی در چهار نقطه مسیر قنات ابلاغ و پس از طی مراحل قانونی عملیات اجرایی آنها شروع خواهد شد.وی در تشریح این موضوع گفت: حفظ پتانسیل های زیست محیطی را نباید به بهانه گردشگری عمومی بسوزانیم، بلکه اولویت اول ما حفظ گونه های جانوری و گیاهی این منطقه است.آنچه مسلم است پس از ثبت جهانی بلده مردم انتظارات خیلی بیشتری در بحث شکوفایی حوزه گردشگری و اقتصاد منطقه داشتند و امیدوار بودند که با حضور گردشگران خارجی و داخلی، چرخ های صنعت گردشگری به حرکت درآمده ودر این میان رونق فروش محصولات کشاورزی و صنایع دستی بخصوص روستاهای اطراف محقق می شد که متاسفانه پس از گذشت 7 سال از ثبت جهانی بلده هیچکدام از انتطارات مردم محقق نشده ودر حالی که در جوار ما قنات جهانی قصبه گناباد هر روز از روز قبل پر رونق تر می شود اما در شهرستان فردوس هیچ چیز عوض نشده و مردمان روستاهای اطراف که امید به عرضه محصولات محلی خود به گردشگران خارجی داشتند اکنون باید مانند گذشته رنج سفر و خطرهای متعدد جاده های باریک روستایی را به جان خرید و به امید فروش محصولات خود راهی فردوس و شهرهای مجاور شوند درحالی که شبانگاهان ممکن است خجالت زده نزد خانواده خویش برگردند و اینگونه مسائل بر مسئولیت کسانی که قبل از ثبت جهانی بلده قول و قرار های زیادی به مردم روستاها بخش اسلامیه دادند می افزاید تا عزم خود را جزم و هر چه زودتر همه مردم خروجی این ثبت جهانی را لمس ودر سر سفره خویش ببینند.