نسرین کاری – در هیاهوی رسانه‌های نوظهور و انفجار اطلاعات، ردپای اندیشه‌های مردی از دیار خراسان جنوبی در تار و پود علم ارتباطات ایران باقی‌ست؛ پروفسور کاظم معتمدنژاد، فراتر از یک استاد، بنیان‌گذار نگاهی نو به رسانه و جامعه بود. این گزارش نگاهی دارد به زندگی، آثار و میراث جاودانه او با تأکید بر ریشه‌هایش در خاک گرم بیرجند.
آغاز از شرق بیرجند
زادگاه اندیشه‌ورزی
در دل کویر، شهری آرام و فرهنگی، جایی که تاریخ، دانش و دیانت هم‌نشین‌اند؛ بیرجند، زادگاه دکتر کاظم معتمدنژاد است. شهری که با وجود دوری از مرکز، همواره در تولید نخبگان علمی، سیاسی و فرهنگی سهمی مؤثر داشته است. دکتر معتمدنژاد نیز از این بستر فرهنگی برخاست و با ذهنی جست‌وجوگر و روحی عدالت‌خواه، راهی ساخت تمدن ارتباطی شد .معتمدنژاد پس از تحصیل ابتدایی در بیرجند، برای ادامه مسیر علمی راهی تهران شد. اما این پایان راه نبود؛ او تحصیلات خود را در رشته حقوق و روزنامه‌نگاری در فرانسه دنبال کرد و دکترای خود را در علوم ارتباطات و حقوق بین‌الملل از دانشگاه پاریس اخذ کرد. با بازگشت به ایران، دکتر معتمدنژاد به یکی از پیشگامان نهادینه‌سازی علم ارتباطات تبدیل شد.نام او با تأسیس و آموزش علمی ارتباطات گره خورده است. او پایه‌گذار رشته علوم ارتباطات اجتماعی در دانشگاه‌های ایران بود و با تألیف ده‌ها مقاله و کتاب، مرجع اصلی آموزش این علم به شمار می‌رفت. مفاهیمی چون ارتباطات توسعه، عدالت رسانه‌ای و حقوق ارتباطات را او برای نخستین‌بار در فضای علمی کشور مطرح کرد.
افتخار بیرجند بر بلندای ارتباطات کشور
تهران، اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲- آیین رونمایی از سردیس دکتر کاظم معتمدنژاد، دانشمند فرهیخته و پدر علوم ارتباطات ایران، با حضور جمعی از استادان و پیشکسوتان رسانه در فرهنگسرای رسانه تهران برگزار شد؛ چهره‌ای ماندگار که زاده‌ی بیرجند است و افتخاری جاودانه برای خراسان جنوبی.در این مراسم از سردیسی پرده‌برداری شد که نماد سال‌ها تلاش علمی، اخلاق حرفه‌ای و بنیان‌گذاری علم ارتباطات در کشور است. دکتر معتمدنژاد، که اصالتش به شهر فرهنگ‌پرور بیرجند بازمی‌گردد، با این بزرگداشت، بار دیگر نام خراسان جنوبی را در تاریخ رسانه ایران درخشان‌تر کرد. یونس شکرخواه، از شاگردان نزدیک دکتر معتمدنژاد، در این آیین گفت: استاد همیشه نماد امید و روشن‌بینی بود. او مثل عارفی می‌گفت شاید آینده تاریک باشد، اما وظیفه ما روشن است. مهدی محسنیان‌راد نیز ضمن تجلیل از جایگاه علمی او گفت: اگر بردباری‌های استاد در دهه ۶۰ نبود، علوم ارتباطات ایران امروز به چنین جایگاهی نمی‌رسید.
بازگشت به ریشه‌ها
افتخاری از دیار بیرجند
معتمدنژاد، پدر دلسوز و اندیشمند علم ارتباطات ایران، ۱۴ آذر ۱۳۹۲ در تهران چشم از جهان فروبست و جامعه رسانه‌ای را در اندوهی عمیق فرو برد. پیکر ایشان در میان بدرقه پرشور شاگردان، استادان و اهالی رسانه، در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا آرام گرفت. از نخستین روزهای درگذشت دکتر کاظم معتمدنژاد، استاد برجسته ارتباطات و حقوق مطبوعات، تاکنون، خراسان جنوبی میزبان مراسم‌ها و برنامه‌های متعددی در نکوداشت این چهره ملی بوده است.در آذرماه سال ۱۳۹۲، مسجد امام حسین(ع) بیرجند صحنه حضور پرشور مردم، دانشگاهیان و اهالی رسانه برای گرامیداشت مقام علمی استاد معتمدنژاد بود. در این مراسم، حجت‌الاسلام علی رضایی، امام جمعه وقت بیرجند، با تأکید بر جایگاه این چهره فرهنگی، وی را الگویی برای جوانان علاقه‌مند به عرصه رسانه دانست.
صدایی که جهانی بود
اما برای ایران ماند
در روز ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۵، بیرجند میزبان مراسمی باشکوه برای گرامیداشت یاد و نام دکتر کاظم معتمدنژاد، پدر علوم ارتباطات نوین ایران بود. آیینی که با حضور استادان، پژوهشگران و اهالی رسانه رنگی از احترام، دلتنگی و افتخار به خود گرفت. پروفسور مهدی بلالی‌مود در این مراسم گفت: «معتمدنژاد فقط متعلق به خراسان جنوبی نیست، بلکه گوهری جهانی است.» او با اشاره به منش اخلاقی و علمی این استاد فقید، خواستار رسیدگی جدی به موزه مفاخر استان و بازنگری در مجسمه و نمایش آثار او شد.سید احمد میرعابدینی نیز از تأثیر عمیق معتمدنژاد بر اندیشه دانشجویان سخن گفت: «او معیار معلمی را بالا برد و عشق به خدمت را در جان شاگردانش نشاند.»در این مراسم، محبی مدیرکل وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت خراسان جنوبی، دکتر معتمدنژاد را «پدری برای اهالی رسانه» نامید و تأکید کرد: «روزنامه‌نگاری ایران، مدیون اندیشه‌های مستقل و راهگشای اوست. نکوداشتی برای بزرگ‌مردی که از دل خاک خراسان برخاست و در آسمان ارتباطات ایران جاودانه شد.
جایزه‌ای به نام استاد
تداوم راه معتمدنژاد
از اقدامات قابل توجه در سال‌های اخیر، برگزاری جشنواره ملی سواد رسانه‌ای با عنوان «جایزه پروفسور معتمدنژاد» در تیرماه ۱۴۰۳ بود که با حضور گسترده فعالان رسانه‌ای کشور در خراسان جنوبی برگزار شد. این جشنواره فرصتی برای ترویج سواد رسانه‌ای و آشنایی بیشتر نسل جوان با آثار و دیدگاه‌های این استاد فقید فراهم آورد.همچنین، دومین دوره جشنواره منطقه‌ای مطبوعات شرق کشور با عنوان «یادمان پروفسور معتمدنژاد» در زمستان ۱۴۰۲ برگزار شد. در این رویداد، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران استان‌های شرقی کشور با محوریت میراث رسانه‌ای دکتر معتمدنژاد به رقابت پرداختند. بنا بر اعلام دبیرخانه جشنواره، سومین دوره این رویداد در مهرماه ۱۴۰۴ برگزار خواهد شد و محور ویژه‌ای به معرفی و تحلیل آثار این استاد پیشکسوت اختصاص یافته است.پیش از آن نیز، در فروردین ۱۴۰۱، استانداری خراسان جنوبی از برگزاری مراسم نکوداشت ویژه‌ای برای این استاد در آذرماه همان سال خبر داده بود. این برنامه با هدف معرفی مقام علمی دکتر معتمدنژاد به نسل‌های تازه و تأکید بر نقش چهره‌های فرهنگی استان در توسعه علمی کشور برگزار شد.
دکتر کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات ایران، در کنار دستاوردهای علمی برجسته‌اش،
زندگی خانوادگی موفقی نیز داشت که نقش همسر و فرزندانش در پیشرفت‌های علمی و تحصیلی‌اش بسیار مؤثر بود.دکتر معتمدنژاد در دوران تحصیل خود در دانشگاه تهران با همسرش آشنا شد و ازدواج کردند. همسر وی که فارغ‌التحصیل رشته حقوق از دانشگاه تهران و وکیل دادگستری بود، نقش پشتیبان و حامی در مسیر علمی وی ایفا کرد. دکتر معتمدنژاد در مصاحبه‌ای درباره همسرش گفته بود: «دلسوزی‌ها و فداکاری‌های همسرم
در موفقیت‌های علمی من بسیار مؤثر بود. رامین معتمدنژاد، فرزند پدر علم ارتباطات و استاد اقتصاد بین‌الملل دانشگاه سوربن، هم درباره پدرش گفت: «پدرم در ماه‌های آخر زندگی به من و خواهرم سفارش کرد در جشنواره‌ها شرکت نکنیم تا از سرمایه سمبلیک او سوءاستفاده نشود. وی افزود: امروز برای دومین بار از این خط قرمز عبور و در مراسم بزرگداشتش شرکت کردم.
سخن پایانی: یادی که باید زنده‌تر شود
با همه افتخارات ملی و بین‌المللی، نام دکتر معتمدنژاد هنوز آن‌گونه که شایسته است در خراسان جنوبی شناخته نشده. پدر علم ارتباطات ایران، بیش از آن‌که در دیار خود معرفی شده باشد، در محافل علمی جهان زبانزد است. این خلأ فرهنگی، فرصتی‌ست برای بازنگری در نقش مفاخر بومی و تجلیلی شایسته از چهره‌ای که بیرجند را به جهان علم پیوند زد.شایسته است که نهادهای فرهنگی و آموزشی خراسان جنوبی، به‌ویژه دانشگاه بیرجند، رسانه‌های محلی و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، ضمن پاسداشت نام و یاد این استاد بزرگ، با تأسیس بنیاد یا مرکز آموزش ارتباطات با نام دکتر معتمدنژاد، راه او را ادامه دهند. بیرجند این ظرفیت را دارد که به قطب آموزش و پژوهش رسانه‌ای شرق کشور تبدیل شود؛ آن هم با تکیه بر میراث اندیشمند فرهیخته‌اش.
