مهدی آبادی – شهر بیرجند در جنوب شرق ایران، با اینکه در مقایسه با برخی شهرهای تاریخی دیگر کمتر در کانون توجه گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی قرار گرفته، اما گنجینه‌ای ارزشمند از بناهای تاریخی، باغ‌ها و یادگارهای فرهنگی را در خود جای داده است. نام بیرجند معمولاً بیش از هر چیز با باغ جهانی اکبریه گره خورده؛ باغی باشکوه که به خاطر معماری منحصر به فرد، قدمت و اصالت فرهنگی خود در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده و معرف هویت بیرجند در چشم جهانیان شده است. بی‌تردید این باغ یکی از مهم‌ترین نمادهای تاریخ و هنر ایران محسوب می‌شود، اما بیرجند فراتر از اکبریه است. این شهر و محیط پیرامونش در کنار باغ جهانی، آثاری از جنس غنای تاریخی و زیبایی فرهنگی دارد که نیازمند توجه و معرفی بیشتر هستند. بیرجند میراث‌دار نمونه‌های ارزشمندی همچون باغ رحیم‌آباد، ارگ بهارستان، باغ شوکت‌آباد و بافت قدیمی شهر است؛ جاهایی که هر کدام، داستانی از تاریخ این دیار را در دل خود جای داده‌اند. باغ رحیم‌آباد از معروف‌ترین باغ‌های تاریخی خراسان جنوبی است که با معماری شگفت‌انگیز، تالار آینه کاری و فضای سبز گسترده‌اش یادگار ذوق و سلیقه پیشینیان بوده و می‌تواند به عنوان یکی از مقاصد منحصربه‌فرد گردشگران معرفی شود. این باغ سال‌هاست منتظر توجه بیشتر مسئولان برای مرمت و احیاست و برخی قسمت‌های آن نیاز جدی به بازسازی دارند تا باز هم پذیرای بازدیدکنندگان باشد. در میان آثار شاخص، ارگ بهارستان جایگاهی ویژه دارد. این ارگ که بخشی از زندگی حکومتی بیرجند در ادوار گذشته را روایت می‌کند، با معماری دفاعی، برج‌های مستحکم، و حیاط‌های وسیع نشان‌دهنده توان نظامی و اهمیت راهبردی شهر در دوره‌های مختلف بوده است. ارگ بهارستان قابلیت تبدیل شدن به یک جاذبه فرهنگی و حتی هنری را دارد، مشروط بر اینکه مرمت اساسی صورت بگیرد و امکانات لازم برای بازدید فراهم شود. بافت قدیمی بیرجند نیز از جمله ظرفیت‌هایی است که گاه در سایه دیده می‌شود. کوچه‌های پیچ‌درپیچ و دیوارهای کاه‌گلی، سابات‌ها و خانه‌های با معماری سنتی، نه تنها تصویر زیبایی از گذشته را زنده می‌کنند بلکه پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران خاص، به ویژه علاقه‌مندان به معماری اصیل و سبک زندگی سنتی ایرانی، دارند. تجربه قدم زدن در این بافت، مرور بخشی از هویت تاریخی و اجتماعی مردم بیرجند است. اگر این بافت حفظ و مرمت شود و برخی خانه‌ها به اقامتگاه‌های بوم‌گردی یا کافه کتاب و خانه فرهنگ تبدیل شوند، بدون تردید می‌تواند نقش جدیدی در رونق گردشگری شهر ایفا کند. باغ شوکت‌آباد نیز دومین باغ ارزشمند بیرجند است که در دوران قاجار احداث شد و معماری باغ ایرانی را با بهره‌گیری از منابع طبیعی و آب و فضای سبز مثال‌زدنی به‌نمایش می‌گذارد. عمارت مرکزی باغ با ایوان‌ها و تالارهای خاص خود گویای اوج هنر ساختمانی جنوب خراسان است و سرمایه‌گذاری برای بازسازی و توسعه گردشگری در این باغ، آن را به مقصدی مطمئن برای بازدید تبدیل خواهد کرد. واقعیت این است که همه این ظرفیت‌های کم‌نظیر، تنها زمانی می‌توانند عامل رونق گردشگری و توسعه اقتصادی بیرجند شوند که نگهداری و مرمت اصولی در آن‌ها صورت گیرد. بسیاری از این آثار به دلیل عوامل طبیعی یا کمبود منابع مالی آسیب دیده‌اند و اگر بی‌توجهی ادامه پیدا کند، احتمال از بین رفتن میراث گرانبهای شهری وجود دارد. بنابراین، وظیفه مسئولان است که برنامه‌ریزی هدفمند برای مرمت اضطراری و سپس احیای اساسی این بناها را در دستور کار قرار دهند، بودجه لازم را فراهم کنند و از مشارکت بخش خصوصی بهره ببرند.از سوی دیگر، امروزه در دنیای پرشتاب ارتباطات، صرفاً مرمت و احیای فیزیکی بناها کافی نیست. باید از ظرفیت عظیم تبلیغات و فضای مجازی نهایت استفاده را برد. خیلی از هم‌وطنان حتی نام جاذبه‌هایی همچون باغ رحیم‌آباد یا ارگ بهارستان را نشنیده‌اند. در حالی که با یک برنامه‌ریزی رسانه‌ای و تبلیغاتی درست می‌توان این مکان‌ها را به یک مقصد گردشگری نوظهور بدل کرد. فعالیت گسترده در شبکه‌های اجتماعی، تهیه گزارش تصویری و کلیپ، حضور فعال گردشگران مجازی، ساخت پادکست و محتوای چندرسانه‌ای و حتی دعوت از اینفلوئنسرهای حوزه سفر، ابزارهایی است که می‌تواند بیرجند و میراث فرهنگی‌اش را به میلیون‌ها نفر داخل و خارج کشور معرفی کند. همین ماموریت باید توسط جوانان، فعالان فرهنگی و رسانه‌ای شهر شکل بگیرد تا مردم ایران با داشته‌های اصیل سرزمینشان بیش از پیش آشنا شوند. در نهایت باید گفت میراث فرهنگی بیرجند فرصتی تکرار نشدنی برای شهر است که اگر امروز در نگهداری و معرفی آن کوتاهی شود، آیندگان ما را مسئول این غفلت خواهند دانست. سرمایه‌گذاری در مرمت و تبلیغ بناهای تاریخی، علاوه بر رونق اقتصادی، باعث افزایش عزت‌نفس و هویت جامعه می‌شود. پس بیایید با حفظ این داشته‌ها و روایت جذاب آن‌ها در فضای مجازی، چهره بیرجند را به‌عنوان شهری با تاریخ و فرهنگ زنده به دیگران بشناسانیم؛ شهری که باغ اکبریه تنها یک نمونه از هزاران نمونه گنج‌های نهفته آن است. (لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق 09155665782 ارسال بفرمایید)