نسرین کاری – براساس مطالعات انجام شده و تقسیمبندی ناشی از وضعیت گردوغبار استانها، خراسان جنوبی در کنار استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان از غبارخیزترین استان‌های کشور و در (رتبه های اول) می باشد..خشکسالیهای سالیان اخیر نقش بسیار موثری در وقوع و گسترش گردوغبار و فرسایش بادی در استان داشته است. مهمترین اثرات خشکسالیها را در کاهش شدید ریزشهای جوی، کاهش و یا انهدام پوشش گیاهی طبیعی، کاهش رطوبت سطحی خاکها، خشکی شدید اراضی کشاورزی بویژه دیمزارها، کاهش آبدهی رودخانههای فصلی، خشکیدن و یا کم آبی تالابها و آبگیرها، کاهش حجم آبهای زیرزمینی، کاهش رطوبت هوا میتوان مشاهده کرد. وجود ریزگردها باعث آسیب های اجتماعی و زیست محیطی بسیاری می شود که اگر چاره ای برای آن اندیشیده نشود شاهد حوادث تلخی از جمله مهاجرت و خالی شدن سکنه و نابودی حیات وحش و گیاهان خاص استان خواهیم بود.
کمبود رطوبت هوای استان بدلیل دور بودن از دریای و تبخیر بالا
مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی درباره مهمترین عوامل غبارخیزی استان با اشاره به کمبود رطوبت هوای استان بدلیل دوری از دریاهای آزاد، بالا بودن دمای هوا بویژه در فصلهای گرم، اضافه کرد: همچنین بالا بودن تبخیر و تعرق به ویژه در ماههای گرم و خشک، طولانی بودن دوره خشکی حاکم بر استان به مدت 8 ماه درسال (فروردین تا آبان)، بالا بودن سرعت بادهای فرساینده نسبت به سرعت آستانه فرسایش بادی خاکهای استان از دیگر دلایل افزایش گرد و غبار در استان می باشد. اسداله حاتمی با اشاره به متاثر بودن استان از وزش بادهای 120 روزه در ماههای گرم و خشک، اظهار کرد: حساسیت اغلب خاکهای ریزدانه سازند کواترنری استان نسبت به فرسایش بادی و مجاورت استان با کویرهای لوت و مرکزی ایران و متاثر بودن اقلیم استان از اقالیم خشک و بیابانی حاکم بر این کویرها روز به روز بر این پدیده می افزاید.
وجود 4 کانون گرد و غبار
با منشا داخلی
وی با بیان اینکه براساس بررسیها کانونهای گردوغبار با منشاء داخلی در استان چهار کانون اصلی با شدت زیاد و خیلی زیاد وجود دارد. کانون شمال شرق استان که دارای بیشترین وسعت بوده و در شهرستان زیرکوه واقع شده است، ادامه داد: این کانون در تمام فصول سال با شدت زیاد و خیلی زیاد فعال بوده و استان‌های خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، و مناطق مرزی افغانستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. حاتمی با بیان اینکه کانون جنوب استان که در شهرستان نهبندان قرار دارد، استان‌های خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، یادآور شد: کانون شرق استان که در شهرستانهای سربیشه و نهبندان واقع شده که استان‌های خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان و مناطق مرزی افغانستان تحت تاثیر این کانون قرار می‌گیرند. به گفته وی کانون شمال استان در شهرستان سرایان واقع شده است و در فصلهای بهار، تابستان و زمستان سه استان خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و یزد را متاثر می‌سازد. مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی با اشاره به اینکه تمامی شهرهای استان متاثر از پدیده گرد و غبار بوده و کانون های گرد و غبار در استان پراکنده هستند، اضافه کرد: ولی شدیدترین کانون های شناسایی شده در استان در مناطقی از شهرستان های زیرکوه، درمیان، سربیشه، نهبندان، قاین، طبس، بشرویه، فردوس و سرایان قابل مشاهده هستند.
وجود 5 میلیون هکتار کانون گردوغبار در خراسان جنوبی
وی با بیان اینکه کل سطح کانونهای گردوغبار استان برابر 5 میلیون هکتار( تقریبا یک سوم مساحت استان ) و با شدتهای غبارخیزی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد برآورد شده است، ادامه داد: به طور متوسط سالانه 729692 تن گردوغبار از این نواحی برخاست کرده و در استان و مناطق همجوار ریزش می کند. وی یادآور شد: نتایج حاکی از آن است که اگر چه کانونهای گردوغبار با شدت زیاد و خیلی زیاد، مساحت نسبتا کمی از کل کانونها را شامل می‌شود ولی نقش قابل توجهی در انتشار گردوغبار به اتمسفر دارد.وی یادآور شد: داده های5 ایستگاه سنجش کیفی هوا در 4 شهرستان استان حاکی از افزایش روزهای گرد و غباری از سال 1400 تا پایان سال 1402بوده است. مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه سطح وسیعی از این کانونها در دهههای 40، 50 و 60 شمسی منشاء کانونهای فرسایش بادی بوده که خسارات سنگینی را به منابع اقتصادی و محیط زیستی استان وارد می شد، اضافه کرد: بدین سبب اقدامات اجرایی (مکانیکی، بیومکانیکی، شیمیایی، بیوشیمیایی، بیولوژیکی) گستردهای برای کنترل و تثبیت ماسههای روان با محوریت سازمان جنگلها و مراتع کشور در مناطق متاثر از فرسایش بادی استان انجام شده است.
چالش های پیش روی کاهش ریزگردها در استان
وی با بیان اینکه بخش قابل توجهی از کانونهای فرسایش بادی استان در بازه زمانی 25 ساله تثبیت و تبدیل به مناطقی با پوشش گیاهی مناسب (جنگلهای دست کاشت بیابانی) شده است، ادامه داد: پس از این اقدامات، بدلیل برخی کاستیها در زمان اجرای عملیات، بویژه در مشارکت ضعیف ساکنین محلی و بهرهبرداران عرفی، محور بودن برنامههای مدیریت بحران و عدم توجه کافی به برنامههای مدیریت ریسک و بدنبال آن پدیدههایی نظیر افزایش جمعیت، بیکاری، ادعای مالکیت بر مناطق تثبیت و احیاء شده و غیره، سبب بهرهبرداریهای بیرویه، تخریب، تصرف و تغییر کاربری در این مناطق احیاء شده گردیده است .
وی گفت: بر اساس پیگیری‌های انجام شده در سطح سازمانی، اعتباری بالغ بر ۲ میلیارد تومان برای مقابله با پدیده گرد و غبار به این استان اختصاص که بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده مبلغ ۷۰۰ میلیون تومان از این اعتبار به اجرای پروژه قرق حفاظت و مدیریت چرا اختصاص یافت. حاتمی ادامه داد: ادامه این روند در
مناطق تثبیت شده و تخریبات و بهرهبرداری
های بیرویه و تغییر کاربریها در سایر عرصه
های منابع طبیعی تجدید شونده استان
همراه با تغییرات اقلیمی بویژه خشکسالی
های طولانی مدت در سالیان اخیر، علاوه بر فعال شدن مجدد برخی از کانونهای فرسایش بادی تثبیت شده سنوات گذشته، شاهد پدیده غبارخیزی در این کانونها و شکل گیری کانونهای جدید گردوغباری در سایر عرصه‌های منابع طبیعی تجدید شونده تخریب شده در استان هستیم.
خسارت جبران ناپذیر
گرد و غبار بر استان
وی تاکید کرد: خسارات وارده گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی خراسان جنوبی براساس مطالعات انجام شده در سال 1399 به کارفرمایی ستاد ملی مقابله با گرد و غبار کشور ، سالیانه معادل 5053.8 میلیارد ریال در سال معادل 7/5 درصد می باشد که در صورت عدم اقدام مثبت و کاهش قابل توجه مهار گرد و غبار، مجموع خسارتی که پدیده گرد و غبار بر اقتصاد استان در یک دوره 10 ساله(1397- 1406) در خراسان جنوبی بر حسب ارزش پول امروز 37980.5 میلیارد ریال می باشد که رقم قابل توجه و تامل بوده و نقش اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی و احیایی کنترل گرد و غبار در کانون های شناسایی شده پر رنگ تر می نماید.
حاتمی با اشاره به اینکه قرار داشتن شاخص کلی کیفیت هوا تا ۵۰ ای. کیو. آی به معنای وضعیت پاک و بین ۵۱ تا ۱۰۰ نشانگر وضعیت قابل قبول است، ادامه داد: همچنین قرار گرفتن شاخص کیفیت هوا بین اعداد ۱۰۱ تا ۱۵۰ به معنای هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و بین اعداد ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای همه سنین محسوب می‌شود. وی ادامه داد: شاخص ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است که در وضعیت خطرناک افراد باید از فعالیت‌های خارج منزل خودداری کنند. وی گفت: هنگام آلودگی هوا همه افراد جامعه به ویژه سالمندان، کودکان و افراد دارای بیماری‌های قلبی و تنفسی از تردد غیر ضروری در فضای باز خودداری کنند.
پیشروی ریزگردها در خراسان جنوبی و نیاز به توجه ملی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم گفت: مهمترین عامل بروز گرد و غبار مشکلات اقلیمی و کمبود بارندگی پیامد مهم آن خشکسالی است.
علیرضا نصرآبادی با اشاره به اهمیت افرایش سرانه فضای سبز در استان ادامه داد:: خیزش یک گرد و غبار همه زیرساخت‌های صنعتی، کشاورزی و بهداشتی را می‌تواند به تعطیلی بکشاند.
زنگ خطر پیشروی بیابان
در خراسان جنوبی
وی با اشاره به اینکه در مورد بیابان نگرانی‌هایی وجود دارد چون هر ماه وسعت بیابانی استان در حال افزایش است ، زنگ خطری برای کشور و استان محسوب می‌شود و بخشی از آن دست ما نیست اما بخشی که در آن مسئولیت داریم را باید دقت کنیم. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی تاکید کرد: در نهایت راهکار اساسی برای مقابله با ریزگردها این است که مدیران استانی در تصمیم‌گیری‌ها دقت داشته باشند که اجرای هر طرح در هر بخشی آسیبی به عرصه‌های طبیعی وارد نکند و از طرفی در تراز ملی هرچه بیشتر اعتبار گذاشته شود سرعت بیابان‌زایی کاهش خواهد یافت.
