بهروزی فر – “این مراسم در غروب روز تاسوعا توسط زنان برگزار می‌شود. آنها در هفت منبر، مسجد، حسینیه و یا منزل شمع روشن می کنند. خادمین این مکان ها از عصر روز تاسوعا، روی منبر یک پارچه سیاه می اندازند و آن را در نزدیکی در مسجد و یا حسینیه می گذارند و یک مجمعه یا تشت پر از گل را روی یک پله منبر و یک تشت خالی را روی پله دیگر می گذارند. خانم ها در نزدیکی غروب آفتاب به این اماکن می روند، نیت کرده و شمع روشن می کنند و آن را داخل سینی می گذارند و بعد نذورات خود را از قبیل خرما، شیرینی و پول داخل تشت می ریزند و منبر را زیارت کرده و به مکان دیگر می روند. آن ها معمولاً در هر مکان یک شمع روشن می کنند. نذورات جمع شده به خادم منبر تعلق دارد و تا پایان مراسم و خاموش شدن شمع ها در محل باقی می ماند. اشک های شمع را هم دور نمی ریزند و در مکانی از مسجد جمع آوری می کنند”. اینها توضیحات جامعی درخصوص آیین هفت منبر است که در کتاب” سیمای میراث فرهنگی شهرستان بیرجند/ سال ۸۲ “ به ثبت رسیده است. هفت منبر، سال هاست علیرغم اصرار برخی ها بر اینکه این سنت دیرینه را با ادله ای همچون نفوذ یک سنت بیگانه- شمع روشن کردن – از درجه اعتبار ساقط کنند، با شماره ۵۰۷ در فهرست میراث معنوی (ناملموس) کشور به ثبت رسیده و عملاً در بین مردم رواج و رسمیت دارد. امسال هم همچون سنوات گذشته، مردان و زنان زیادی با جایگاه های اجتماعی مختلف و تیپ و تریپ های متفاوت در مسیر حدفاصل حسینیه دختر آخوند تا حسینیه امام رضا علیه السلام، شمع به دست، حاجت های خود را مرور می کردند.
مستندات تاریخی از زنانه بودن این سنت می گویند و خاطرات بزرگترها هم بر این موضوع تأکید دارند که در آن گذشته های دورِ صدها سال پیش، مردان عصر تاسوعا را در هیئات مذهبی به سینه زنی و عزاداری می پرداختند و گروه کثیری هم در حسینیه گود، دست در کمر هم حسن حسین گویان در عزای آل الله مرثیه سرایی می کرده اند و زنان در محیط امن و راحت حسینیه های واقع در بافت قدیمی شهر، در مراسم روضه شرکت می کردند و آن چه در مقدمه قید شد، حاصل می گشت. نکته قابل تأمل در این امتزاج زن و مرد، ابهامات و سؤال هایی بود که اغلب بی پاسخ می ماند! نقطه شروع مراسم کجاست؟ هفت تا منبر چطور مشخص شده اند؟ این سنت از کجا آمده؟ مردم داخل این حسینیه چه چیزی را زیارت می کنند؟ چرا هفت تا، اگر بیشتر شد قبول نیست؟ چرا فقط خانم ها؟ و… درست یا غلط مردم این دیار سال هاست برای شرکت در مراسم هفت منبر عصر تاسوعا برنامه ریزی می کنند و بنا به آن چه سینه به سینه به آنها منتقل شده، آداب این آیین را به جا می آورند که البته شواهد عینی حاکی از این است که آن چه امروز انجام می شود با آن چه در گذشته های دور و زمان مادر بزرگ هامان رقم می خورده، قدری تغییر کرده است و در سایه سستی های حوزه های متولی، این آیین بیشتر به سمت یک سرگرمی و کار تفننی پیش می رود. مسجد آیتی، مسجد جامع پایین شهر، مسجد خواجه خضر، حسینیه حیدرحسن، مسجد صاحب الزمانی، مسجد امام حسن (ع)، چشمه خلیلی (قدمگاه)، منزل دختر آخوند، حسینیه گود، مدرسه معصومیه بیرجند و… از اماکن بسیار ارزشمندی هستند که در مسیر برگزاری آیین هفت منبر واقع شده اند و در حقیقت هر کدام، از منابر هفت گانه هفت منبر به شمار می روند. هر کدام از این مکان های مقدس که اغلب جزو موقوفات شهر هستند و در شمار میراث فرهنگی بیرجند دارای کد می باشند و به رسمیت شناخته شده اند، قصه ای دارند و ماجراهایی که اگر مغتنم شمرده شوند، هم به غنای فرهنگی منطقه کمک می‌کنند، هم داشته های ذهنی مردم را تقویت می نمایند، هم در ترویج فرهنگ وقف و بخشش مؤثر خواهند بود، با این وجود آن چه در عصر تاسوعا در این محدوده به چشم می خورد، سرگردانی برخی از مردم در سایه کوتاهی های برخی از مدیران بود، و چه بسا اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می توانست با استقرار کارشناسان خود، علاوه بر آیین هفت منبر دیگر آداب و سنن منطقه را ترویج می کرد و اداره کل اوقاف و امور خیریه هم با استفاده از این فرصت، رسمیت خود را به اثبات می رساند و درخصوص ریشه داشتن فرهنگ وقف و توجه پیشینیان به همه نیازها در وقف اموال خود، کار فرهنگی انجام می داد.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷ اعلام یا ارسال بفرمایید)