نسرین کاری – روز جهانی مقابله با توفان های ماسه و گرد و غبار 12 جولای (22 تیر ماه 1403)‌ می باشد. ‌این روز بنا به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه ۱۴۰۲ تحت عنوان روز جهانی مقابله با توفان های ماسه و گردوغبار به تصویب اعضای ملل متحد رسیده است. مبتکر شعار امسال این روز، جمهوری‌اسلامی ایران است، کمک به تاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوری دربرابر گردوغبار از طریق آگاهی بخشی عمومی، همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی و اقدام دانش پایه به‌عنوان شعار این روز تعیین‌شده‌است. براساس مطالعات انجام شده و تقسیم‏بندی ناشی از وضعیت گردوغبار استان‏ها، استان خراسان جنوبی در کنار استان‏های خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان از غبارخیزترین استان‏های کشور (رتبه اول) محسوب می‏شود.

خشکسالی های سالهای اخیر نقش موثری در گسترش گرد و غبار داشته است
مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان چنوبی درگفتگو با خبرنگارآوا با بیان اینکه خشکسالی‏های سالیان اخیر نقش بسیار موثری در وقوع و گسترش گردوغبار و فرسایش بادی در استان داشته است، ادامه داد: مهمترین اثرات خشکسالی‏ها را در کاهش شدید ریزش‏های جوی، کاهش و یا انهدام پوشش گیاهی طبیعی (مرتعی و جنگلی)، کاهش رطوبت سطحی خاک‏ها، خشکی شدید اراضی کشاورزی بویژه دیم‏زارها، کاهش آبدهی رودخانه‏های فصلی، خشکیدن و یا کم آبی تالاب‏ها و آبگیرها، کاهش حجم آب‏های زیرزمینی، کاهش رطوبت هوا می‏توان مشاهده کرد. اسد ا… حاتمی با اشاره به اینکه همچنین عوامل طبیعی مثل کمبود رطوبت هوای استان بدلیل دوری از دریاهای آزاد، بالا بودن دمای هوا بویژه در فصل‏های گرم (بهار و تابستان) در این مساله تاثیر گذار بوده اند، اضافه کرد: بالا بودن تبخیر و تبخیر و تعرق پتانسیل به ویژه در ماه‏های گرم و خشک ، طولانی بودن دوره خشکی حاکم بر استان به مدت 8 ماه درسال (فروردین تا آبان) و‏ بالا بودن سرعت بادهای فرساینده نسبت به سرعت آستانه فرسایش بادی خاک‏های استان نیز در این مساله دخیل بوده است.وی با اشاره به وزش بادهای 120 روزه در ماههای گرم و خشک، خاطر نشان کرد: ‏ مجاورت استان با کویرهای لوت و مرکزی ایران و متاثر بودن اقلیم استان از اقالیم خشک و بیابانی حاکم بر این کویرها نیز مزید بر علت شده است.
وجود 4 کانون گرد و غبار
با منشا داخلی در استان
مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان چنوبی یادآور شد: براساس بررسی ها کانون‏های گردوغبار با منشاء داخلی در خراسان جنوبی چهار کانون اصلی با شدت زیاد و خیلی زیاد وجود دارد. حاتمی با اشاره به اینکه کانون شمال شرق استان که دارای بیشترین وسعت بوده و در شهرستان زیرکوه واقع شده است، ادامه داد: در تمام فصول سال با شدت زیاد و خیلی زیاد فعال بوده و استان‌های خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، و مناطق مرزی افغانستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی اظهار کرد: کانون‌ جنوب استان که در شهرستان نهبندان قرار دارد، استان‌های خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. وی با بیان اینکه کانون شرق استان که در شهرستان‏های سربیشه و نهبندان واقع شده که استان‏های خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان و مناطق مرزی افغانستان تحت تاثیر این کانون قرار می‌گیرند، اضافه کرد:کانون شمال استان در شهرستان سرایان واقع شده است و در فصل‏های بهار، تابستان و زمستان سه استان خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و یزد را متاثر می‌سازد.
وی با اشاره به اینکه تمامی شهرهای استان متاثر از پدیده گرد و غبار بوده و کانون های گرد و غبار در سطح استان پراکنده هستند، یادآور شد: ولی شدیدترین کانون ها ی شناسایی شده در استان در مناطقی از شهرستان های زیرکوه، درمیان، سربیشه، نهبندان، قاین، طبس ،بشرویه ، فردوس و سرایان قابل مشاهده هستند مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان چنوبی با بیان اینکه کل سطح کانونهای گردوغبار استان برابر‏ 5173597 هکتار( تقریبا یک سوم مساحت استان) و با شدت‏های غبارخیزی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد برآورد شده است، ادامه داد: به طور متوسط سالانه 729692 تن گردوغبار از این نواحی برخاست گرده و در استان و مناطق همجوار ریزش می کند. به گفته وی نتایج حاکی از آن است که اگر چه کانون‏های گردوغبار با شدت زیاد و خیلی زیاد، مساحت نسبتا کمی از کل کانون‏ها را شامل می‏شود ولی نقش قابل توجهی در انتشار گردوغبار به اتمسفر دارد.

افزایش گرد و غبار در استان
از سال 1400 تا 1402
وی خاطر نشان کرد: داده های5 ایستگاه سنجش کیفی هوا در 4 شهرستان استان حاکی از افزایش روزهای گرد و غباری از سال 1400 تا پایان سال 1402 بوده است. حاتمی با بیان اینکه سطح وسیعی از این کانون‏ها در دهه‏های 40، 50 و 60 شمسی منشاء کانون‏های فرسایش بادی بوده که خسارات سنگینی را به منابع اقتصادی و محیط زیستی استان وارد می کرد: ادامه داد: بدین سبب اقدامات اجرایی (مکانیکی، بیومکانیکی، شیمیایی، بیوشیمیایی، بیولوژیکی) گسترده‏ای برای کنترل و تثبیت ماسه‏های روان با محوریت سازمان جنگلها و مراتع کشور در مناطق متاثر از فرسایش بادی استان انجام گردیده است .

تخریب مناطق احیا شده چالش محیط زیستی استان
وی با بیان اینکه بخش قابل توجهی از کانون‏های فرسایش بادی استان در بازه زمانی 25 ساله تثبیت و تبدیل به مناطقی با پوشش گیاهی مناسب (جنگلهای دست کاشت بیابانی) شده است، ادامه داد: لیکن پس از این اقدامات، بدلیل برخی کاستی‏ها در زمان اجرای عملیات، بویژه در مشارکت ضعیف ساکنین محلی و بهره‏برداران عرفی، محور بودن برنامه‏های مدیریت بحران و عدم توجه کافی به برنامه‏های مدیریت ریسک و بدنبال آن پدیده‏هایی نظیر افزایش جمعیت، بیکاری، ادعای مالکیت بر مناطق تثبیت و احیاء شده و غیره، سبب بهره‏برداری‏های بی‏رویه، تخریب، تصرف و تغییر کاربری در این مناطق احیاء شده شده است.وی خاطر نشان کرد: ادامه این روند در مناطق تثبیت شده و تخریبات و بهره‏برداری‏های بی‏رویه و تغییر کاربری‏ها در سایر عرصه‏های منابع طبیعی تجدید شونده استان همراه با تغییرات اقلیمی بویژه خشکسالی‏های طولانی مدت در سالیان اخیر، علاوه بر فعال شدن مجدد برخی از کانون‏های فرسایش بادی تثبیت شده سنوات گذشته، شاهد پدیده غبارخیزی در این کانون‏ها و شکل گیری کانون‏های جدید گردوغباری در سایر عرصه‏های منابع طبیعی تجدید شونده تخریب شده در استان هستیم.

گردو غبار خسارت چندین میلیاردی به محیط زیست وارد می کند
مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه خسارات وارده گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی خراسان جنوبی براساس مطالعات انجام شده در سال 1399 به کارفرمایی ستاد ملی مقابله با گرد و غبار کشور ، سالیانه معادل 5053.8 میلیارد ریال در سال معادل 7/5 درصد از کل GDP استان در سال 94 می باشد، یادآور شد: در صورت عدم اقدام مثبت و کاهش قابل توجه مهار گرد و غبار، مجموع خسارتی که پدیده گرد و غبار بر اقتصاد استان در یک دوره 10 ساله(1397- 1406) در خراسان جنوبی بر حسب ارزش پول امروز 37980.5 میلیارد ریال است که رقم قابل توجه و تامل بوده و نقش اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی و احیایی کنترل گرد و غبار در کانون های شناسایی شده پر رنگ تر می کند. حاتمی با بیان اینکه ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار با همکاری دستگاههای مرتبط ستادی ، اقدام به تهیه برنامه جامع مقابله با گرد و غبار و برنامه عمل دستگاهها اجرایی استان خراسان جنوبی کرده، اظهار کرد: خوشبختانه خراسان جنوبی در تصویب برنامه جامع مذکور در شورای برنامه ریزی و توسعه استان جز ء استان های پیشرو در کشور بوده است و با توجه به ضرورت اجرای پروژه ها و محدودیت اعتبارات استانی ، پیگیری تامین اعتبار از محل اعتبارات ملی توسط دستگاه های اجرایی مسئول در برنامه باید در اولویت باشد.

اقدامات ستاد سیاست گذاری مدیریت پدیده گرد و غبار
وی در خصوص اقدامات ستاد ملی سیاست گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار در خراسان جنوبی با اشاره به انجام مطالعات منشا یابی داخلی فرسایش بادی ، توفان های ماسه و گرد و غبار خراسان جنوبی، انجام مطالعات منشا یابی منشا یابی خارجی فرسایش بادی ، توفان های ماسه و گرد و غبار خراسان جنوبی، اضافه کرد: همچنین مطالعات تعیین نقش هر یک از کاربری های اصلی استان در گسیل گرد و غبار برآورد خسارت های ناشی از پدیده گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی استان انجام شده است. مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان چنوبی اضافه کرد: اقدامات اجرایی کوتاه مدت و میان مدت پیشگیری و مقابله با پدیده گرد و غبار در استان های غبار خیز با تخصیص اعتبار از صندوق توسعه ملی و انجام عملیات نهالکاری و بوته کاری ،قرق و مدیریت چرا ، احداث باد شکن های زنده و غیر زنده ،مالچ پاشی ،مراقبت و آبیاری ،خرید و نصب تجهیزات و نگهداری ایستگاههای پایش ،لایروبی انهار و بهسازی مسیل ها : تخصیص حدود 1000 میلیارد ریال به خراسان جنوبی طی سال 1396- 1400 نیز در دستور کاربوده است. وی خاطر نشان کرد: طبق اعلام ستاد بین سالهای 96 تا 1400 حدود 98 میلیارد تومان به خراسان جنوبی در موضوع مقابله با گرد و غبار به دستگاههای اجرایی حفاظت محیط زیست ، منابع طبیعی و جهاد کشاورزی تخصیص داده شده است.