- محمدامین ناصح – دانشگاه بیرجند
استاد دکتر محمدابراهیم آیتی (1343-1292) نویسنده و مورخ برجسته شیعه در روستای گازار از توابع بیرجند در اواخر عهد قاجار زاده شد. پدرش پیش نماز محل بود و لذا مقدمات ادبیات عرب را در زادگاهش نزد پدر و سپس سایر دروس را در «مدرسه معصومیه» بیرجند نزد استادان شاخص بومی فرا گرفت. شیخ محمدابراهیم آیتی در ۱۸ سالگی به مشهد رفت و در مدرسه باقریه، دروس سطح حوزه را نزد استادان برجسته ای چون ادیب نیشابوری پی گرفت و تحصیلات مقبولی نمود. وی پس از تکمیل معلومات مدتی به بیرجند بازگشت و به وعظ و خطابه پرداخت. سپس به تهران رفت و در آنجا با بهره گیری از فرصت اقامت در پایتخت به فراگیری زبان انگلیسی مشغول شد و متعاقباً در مجامع علمی، فرهنگی و مذهبی پایتخت به عنوان پژوهنده ای مطلع، کوشا و علاقه مند معرفی شد. محمدابراهیم آیتی از اواسط دهه 1330 به دعوت استاد بدیع الزمان فروزانفر (رئیس دانشکده علوم معقول و منقول و مؤسسه وعظ و تبلیغ اسلامی دانشگاه تهران) تدریس در آن دانشکده را پذیرفت. استاد آیتی همزمان در دانشگاه ادامه تحصیل داد و در ابتدای دهه ۱۳۴۰ ش در رشته فلسفه اسلامی از دانشکده الهیات دانشگاه تهران مدرک دکتری گرفت و با همکاری مؤسسه انتشارات داشگاه تهران به انتشار آثاری مرجع در موضوعات مختلف تاریخ صدر اسلام در قالب تألیف و ترجمه پرداخت و حتی بابت برخی از آثارش به دریافت جوایز ملی موفق شد. تقریرات دکتر آیتی در احیاء اندیشه دینی و تغذیه فکری جوانان آن روز که مایل به شناخت بهتری از اسلام ناب بودند، مؤثر افتاد. ایشان از روحانیون فعال در عرصه‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی بود و در رادیو ایران نیز سخنرانی می نمود و لذا نزد اهل علم و فرهنگ، صاحب جایگاه و احترامی شایان بود. او با تکیه بر شیوه جدید تاریخ‌نگاری، با دید انتقادی منابع را مورد بررسی قرار می داد. وی در کتاب بررسی تاریخ عاشورا، کار عمده محقق را تمییز مدارک معتبر از غیرمعتبر دانسته است و بارها خاطر نشان کرده بود که مورخ باید از احتمال تحریف تاریخ آگاه باشد و کار تاریخ‌نویسان و پژوهشگرانِ پیشین را با دیده تردید بنگرد. او از دوستان آیه ا… طالقانی و شهیدان مطهری و بهشتی و بود و با هم مراوده علمی و مباحثه داشتند. استاد مرتضی مطهری درباره توان علمی و میزان اطلاعات تاریخی دکتر آیتی آیتی گفته بود: «آقای آیتی مورخی است که به جرئت می‌توانم بگویم در همه تهران و شاید ایران کسی را نداریم که چون وی نسبت به تاریخ صدر اسلام (به ویژه صد ساله نخست) احاطه داشته باشد. کسی مثل او نیست که به جزئیات این بخش از تاریخ احاطه و اطلاع داشته باشد. این مرد بر تمام متون تاریخی این مقطع مسلط است و جزییاتش را می‌داند». زندگی استاد دکتر محمدابراهیم آیتی سراسر تلاش و تحقیق و جستجو بود و شخصیت وی، تجسّم عینی وحدت حوزه و دانشگاه را در اذهان تلقی می نمود. اینک حاصل این حیات مبارک تألیفات و آثار قلمی ارزشمندی است که از آن استاد فرزانه بر جای مانده است. برخی از آثار مرجع دکتر آیتی از این قرار ند: اندلُس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، بررسی تاریخ عاشورا، تاریخ پیامبر اسلام، موجباتی که امام حسین را وادار به قیام کرد، گفتار عاشورا، سیمای علی از مسجدالحرام تا مسجد کوفه، سرمایه سخن و سپس ترجمه هایی از جمله آیینه اسلام، افکار جاوید محمد، البلدان، تاریخ یعقوبی و جهان در قرن بیستم و نهایتاً تصحیح و تنقیح مثنوی مقامات الابرار و تصحیح تفسیر شریف لاهیجی.
کتاب بررسی تاریخ عاشورا که پس از وفات مرحوم دکتر آیتی به زیور طبع آراسته شده است، حاوی متن هفده سخنرانی از ایشان است که در خلال سال های 1342 و 1343 در رادیو ایران ایراد شده بود. کتاب مزبور با مقدمه مفصّل مرحوم علی اکبر غفاری آغاز می شود و سپس متن پانزده سخنرانی نخست که در ماه محرم ایراد شده و نهایتاً دو سخنرانی پایانی که مربوط به ایام اربعین همان سال می باشد، درج شده است. عنوان برخی از این سخنرانی ها از این قرار است: موجبات قیام حسینی، ورود امام حسین (ع) به صحرای کربلا، هفتاد و دو تن چه کسانی هستند، روز عاشورا، بازگشت اهل بیت، چرا تاریخ سیدالشهدا را فراموش نکرده است، زنانی که در تاریخ عاشورا از نام آنها به نیکی یاد شده است، شرح خطبه حضرت زینب در مجلس یزید و شرح خطبه امام سجاد.
باری شادروان دکتر محمدابراهیم آیتی پس از سالیانی چند که خدمات شایسته‌ای به جامعه علمی و دینی عرضه داشت و مردم خطابه های مذهبی او را از طریق رادیو تهران پیگیری می نمودند متأسفانه در یک سانحه تصادف جان خویش را در حدود 50 سالگی از دست داد و با نیک نامی این سرای گذرا را بدرود گفت. ضایعه رحلت او اندیشمندانِ حوزه های تاریخی و دینی را سخت متاثر ساخت و با وفاتش مجامع دانشگاهی، فرهنگی و مذهبی در غم فقدان صاحبنظری دانادل، وارسته و سخت کوش فرو رفت. پیکر آن پژوهنده ستیهنده را با تجلیل فراوان به قم آوردند و در قبرستان ابوحسین قم با احترام دفن نمودند.
دریغ که اغلب جوانان کشورمان با این اسوه های علم و دین آشنایی چندانی ندارند و به ظنّ قوی آیتی در زادگاهش نیز غریب است و جمع قلیلی از جوانان و نوجوانان بیرجندی با شخصیت دانشگاهی و خدمات فرهنگی ایشان آشنا هستند. پس چه نیکوست که نسل جوان به مدد اطلاعات مندرج در رسانه های متعهد با این اسوه های اخلاق و دانش و معرفت آشنا شده و به سیره و سلوک آنان تأسی جویند.
کاری – ثروت های یک منطقه، همیشه معادن و گنجینه و دفینه هایش نیستند، گاهی
