مهدی آبادی – به تازگی مرکز پژوهش های مجلس در یک بررسی آماری به وضع سهم جمعیتی روستایی و عشایری کل کشور پرداخت که در این بررسی نشان داده شد که سهم جمعیت روستایی در 65 سال اخیر از 69 درصد به 24 درصد رسیده است. این رویداد بیانگر تخلیه جمعیتی در مناطق روستایی و تمرکز بیش از حد جمعیت در مناطق شهری و توزیع نامتوازن جمعیت و به تبع آن باعث رشد آسیب های اجتماعی، افزایش پدیده گردوخاک و حتی گسترش جرم و جنایت شده است. اگر واقع بینانه به این گزارش نگاه کنیم، می بینیم که خراسان جنوبی همین الان نیز دچار این معضل ها شده که نمود آن را در رشد فزاینده مهاجرت به حاشیه شهرهای استان و به ویژه مرکز استان و تبدیل روستاها به سکونتگاه های غیرمولد و مصرف گرا مشاهده می کنیم. جمعیت شهر بیرجند طبق سرشماری سال 1395 بالغ بر 200 هزار نفر بوده که این عدد در سال 1401 و تنها بعد از 6 سال به قریب بر 250 هزار نفر رسیده است که مناطق حاشیه ای بیرجند پذیرای عمده این جمعیت هستند. به عنوان مثال روستاهای حاجی آباد در سال 1381 قریب به 2 هزار نفر جمعیت داشته است که اکنون بالغ بر 16 هزار نفر سکونت دارد. وضع سایر مناطق حاشیه شهر بیرجند نظیر دستگرد، چهکند و امیرآباد نیز به همین صورت است و رشد چند برابری به واسطه مهاجرت ها مردم مناطق روستایی و مرزی استان اتفاق افتاده است. نکته جالب اینجاست که طبق این سرشماری جمعیت شهرستان بیرجند در سال 1395 285 هزار نفر بوده است که با توجه به اینکه بیرجند تنها شهر در این شهرستان بوده 85 هزار نفر در مناطق روستایی سکونت داشتند اما این آمار در سال 1401 و براساس اطلاعات جمعیتی دانشگاه علوم پزشکی به 60 هزار نفر رسیده است. یعنی 15 هزار نفر از جمعیت روستایی شهرستان کم و به جمعیت شهر بیرجند افزوده شده است. در سایر شهرستان های استان نیز با افزایش جمعیت قابل ملاحظه مناطق شهری روبه رو هستیم. در قائن به عنوان دومین شهر بزرگ استان در سال 1401 قریب به 70 هزار نفر جمعیت داشته است که این عدد در سال 95 فقط 42 هزار نفر بوده است. شهر طبس از 37 هزار نفر به 58 هزار نفر، حاجی آباد از 6 هزار نفر به 12هزار نفر ، شهر اسدیه از 6 هزار نفر به 18هزار نفر، شهر نهبندان از 18 هزار نفر به 28 هزار نفر و بشرویه از 16 هزار نفر به 23هزار نفر رسیده است. این آمار بیانگر آن است که مناطق شهری در استان طی 6 سال اخیر با رشد فزاینده روبه رو بوده است که فقط در دو شهر بزرگ استان یعنی بیرجند و قائن قریب به 90 هزار نفر افزوده شده است. این در حالی است که رشد جمعیت مناطق روستایی در این شهرستان ها در این 6 سال بسیار اندک بوده است. به طور مثال در شهرستان های زیرکوه و سرایان جمعیت مناطق روستایی هیچگونه تغییری نداشته است و عدد جمعیت روی 32 و 10 هزار نفر ثابت بوده یا در درمیان فقط هزار نفر و قائن فقط 2هزار نفر جمعیت افزایش داشته است. اما این آمار در شهرستان فردوس و بشرویه منفی است. بر این اساس در سال 95 جمعیت مناطق روستایی این دو شهرستان از 10 هزار نفر به 7 هزار نفر در فردوس و از 6 هزار نفر به 5 هزار نفر در بشرویه رسیده است. بررسی رشد جمعیت در استان به تفکیک مناطق شهری و روستایی نشان می دهد رشد جمعیت شهری در استان فقط به تبع رشد زاد و ولد نبوده و مهاجرت بی رویه از مناطق روستایی مهمترین علت افزایش جمعیت شهرها، طی چند دهه اخیر، بوده است. این رشد فزاینده در شهرها و به تبع آن ثبات یا کاهش جمعیت در مناطق روستایی آثاری بر استان گذاشته است. در سایه خشکسالی های دو دهه اخیر اکنون مناطق روستایی چندین سال است که با پدیده تخلیه جمعیتی مواجه شده است. این اتفاق سبب شده است در روستاها به تدریج فعالیت‌های کشاورزی رو به تعطیلی رفته‌اند و روستاها صرفا‌ خاصیت سکونتگاه پیدا کرده‌اند. این وضعیت انگیزه مضاعفی داده تا روستاییان محل زندگی خود را ترک کنند و برای یافتن شغل و درآمد مناسب به شهرهای استان مهاجرت کنند. در واقع اتفاقی که در حال حاضر افتاده است با افزایش جمعیت مناطق شهری در سایه نبود امکانات زیرساختی ما با پدیده حاشیه نشینی در شهرها و به ویژه بیرجند روبه رو شدیم. نابودی کشاورزی استان، افزایش ساخت و سازهای غیر مجاز در مناطق حاشیه ای، ظهور انواع آسیب های اجتماعی و خالی شدن مرز از جمعیت و به تبع آن بحران های امنیتی فقط گوشه ای از پدیده رشد شهرنشینی در استان است. به این آمارها توجه کنید. رشد 10 برابر جمعیت مناطق حاشیه بیرجند در سال های اخیر و به تبع آن افزایش ساخت و ساز های غیر مجاز در این مناطق به گفته مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، رتبه 15 استان در نظر آسیب های اجتماعی در حالی که فقط یک درصد از جمعیت کل کشور را در اختیار داریم، افزایش دو برابری روزهای گردوخاکی در استان و وجود تعارضات فرهنگی در مناطق حاشیه ای فقط گوشه ای از تبعات رشد فزاینده شهرنشینی در استان است. شکی نیست بخش عمده جمعیت روستایی که به مناطق شهری استان مهاجرت کرده اند را نمی توان دوباره به روستاها باز گرداند اما می توان با توسعه مناطق روستایی در استان بخشی از جمعیت روستایی را به مهاجرت معکوس، ترغیب نمود و از مهاجرت بخش دیگری از جمعیت که هنوز در آن مناطق ساکن هستند، جلوگیری کرد. در صورتی که نتوان برای مشکلات و معضلات زودهنگام شهرنشینی تدابیری اتخاذ کرد، بی شک دشواری های یادشده در این مناطق نهادینه خواهد شد به طوری که حل و یا کاهش آنها، ناممکن خواهد شد.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق 09155665782 اعلام یا ارسال بفرمایید)