بهروزی فر- بر اساس ضوابط شهرسازی؛ طرح جامع و تفصیلی، دو طرح مهم در برنامه ریزی و مدیریت شهری هستند که حتماً در مورد آنها شنیده و خوانده اید. طبق تعاریف موجود؛ “طرح جامع، طرح بلندمدتی است که در آن، نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های مسکونی، بازرگانی، اداری، کشاورزی، تأسیسات، تجهیزات، صنعتی، تسهیلات عمومی، مناطق نوسازی و بهسازی و اولویت های مربوط به آن ها تعیین شده و مقررات مربوط به کلیه موارد و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می گردد و برحسب ضرورت، قابل تجدیدنظر خواهد بود”. طرح تفصیلی هم عبارت است از؛” طرحی که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر، نحوه استفاده از زمین های شهری در سطح محلات مختلف شهر، موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آن ها، وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور، میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری، اولویت های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و همچنین حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری را تعیین می کند و نقشه ها و مشخصات مربوط به مالکیت ها بر اساس مدارک ثبتی نیز طی آن، تهیه و تنظیم می گردد”. طرح جامع، به منظور تدوین برنامه و تعیین سمت توسعه شهر و همچنین تأمین نیازمندی های آن، بر مبنای پیش بینی ها و اهداف توسعه در یک دوره ۱۰ ساله تهیه می شود. به عبارت کلی تر، طرح جامع ، یک چشم انداز است، برنامه ای  که به صورت راهنما عمل کرده، خط مشی کلی سیاست های توسعه شهری را تعیین می کند. در همین طرح جامع است که کاربری های آموزشی، بهداشتی و فضای سبز جانمایی می شوند و  تراکم های جمعیتی، حدود حریم ها و محدوده های شهری و مسیر توسعه آینده شهر با علایم و رنگ ها نشان داده می شوند. طرح تفصیلی اما به جزئیاتی اشاره دارد که در طرح جامع به  صورت کلی آمده و این طرح، تکلیف تمامی قطعات زمین را به لحاظ کاربری، تراکم ساختمانی و گذربندی مشخص می کند و به عنوان یک سند در دستور کار شهرداری قرار می گیرد. بر اساس قانون، طرح جامع به سفارش وزارت راه و شهرسازی و توسط مهندسان مشاور تهیه می شود و تصویب نهایی آن با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است، اما بررسی و تصویب طرح های تفصیلی به عهده کمیسیون ماده ۵ هر استان می باشد. این دو طرح لازم و ملزوم و در حقیقت مکمل یکدیگرند، اینکه مثلاً زمینی با کاربری آموزشی در محله ای نشانه گذاری می شود، بر اساس طرح جامع است و این که آن زمین به چه میزان بوده و در چند طبقه اجازه ساخت دارد، طبق ضوابط طرح تفصیلی تعیین می شود. مدیران شهری برای اداره شهرها، تنظیم لوایح بودجه سنواتی و اجرای طرح‌های عمرانی، نیازمند استفاده از طرح های جامع اند که تدوین آن باید منطبق بر واقعیات موجود باشد و در عین حال  بتواند دورنمای توسعه شهر را نیز ترسیم کند. این طرح صرفاً نقش سیاستگذاری برای توسعه و برنامه‌ریزی شهر در افق حداقل ۱۰ ساله را دارد و به جهت رشد جمعیت، تغییر نیازهای شهری و لزوم توسعه شهرها، بعد از این مدت باید بازنگری شود. دقت نظر مدیران شهری در تأمین سرانه ها بهنگام واگذاری اراضی بر اساس طرح جامع درست، سبب می شود، سطح خطا به شدت کاهش یابد و شهروندان با عبارت هایی همچون،” در این منطقه زمینی با کاربری ورزشی یا آموزشی یا مسجد نداریم” ، مواجه نشوند، البته ما این عبارت را طی سال های گذشته بارها و بارها برای مناطق مختلف شهر شنیده ایم و به عینه مشاهده کرده ایم که تعجیل مدیران وقت! در اجرای برخی طرح ها – همچون مسکن مهر – و تلاش برای استفاده حداکثری از زمینی که برای عملیاتی کردن آن طرح تعیین شده، مشکلاتی به همراه داشته که حل آن ها سال ها زمان برده و تبعاتی برای شهروندان و شهر به همراه داشته است، یا در بحث کم دقتی در ایجاد برخی مناطق- همچون شهرک فرهیختگان – خارج از حریم شهر بدون درنظر گرفتن ضوابط طرح جامع و تفصیلی، اتفاقاتی را رقم زده که امروزه شاهد آنیم، عده ای از شهروندان در منطقه ای باصطلاح مسکونی سکونت داده می شوند اما از خدمات محروم می مانند، و طبق قانون، ضوابط شهری هم اجازه ارائه خدمات نمی دهد و مدیران باید برای پاسخ به مطالبات و راضی نگهداشتن اهالی، قانون را دور بزنند. اگر چه به اذعان متولیان امر؛ “افق ۱۰ ساله طرح جامع شهر بیرجند سال ۹۱ پایان یافته و طرح تفصیلی هم باید سال ۹۴ بازنگری می شد”، اما می توان این انتظار را از آن هایی داشت که این روزها در حال تدوین برنامه عملیاتی خود و اطلاع آن به مردم برای جلب آرای مردمی هستند، بزرگوارانی که از چند صباح دیگر به انتخاب مردم، بر کرسی های شورای شهر تکیه می زنند و به عنوان منتخبین باری به هر جهت مردم! برای توسعه و آینده شهر تصمیم گیری خواهند کرد، این بزرگواران می توانند در همین ابتدای کار، ضمن جدیت در تدوین طرح های جامع و تفصیلی جدید، منطبق با شرایط موجود، راهکارهای مناسبی برای رفع برخی مشکلات چندین و چند ساله شهر ارائه نمایند. معضلاتی از قبیل نبود تقاطع‌های غیر همسطح‌، پارکینگ‌های طبقاتی در نقاط پرتردد و تجاری شهر، مراکز تجاری مناسب،  میادین عرضه دام، میوه، تره‌بار و گل و گیاه‌ در همه محلات، و همچنین دیوارسازی و پاکسازی رودخانه‌های فصلی داخل شهر، طراحی و اجرای المان‌های متناسب با اقلیم و فرهنگ منطقه، نصب پل های هوایی مناسب و احداث زیرگذر در نقاط حادثه‌ خیز شهر، حل مشکلات بافت‌های فرسوده، انتقال آرامستان و صنوف کارگاهی، بازسازی و زیبا سازی بازار مرکزی، اصلاح جوبه های هدایت آب‌های سطحی و از همه مهمتر این شلختگی و بی‌نظمی حاکم بر معماری بناهای داخل شهر، بعد از این همه سال، زیبنده مرکز استان نیست و تصمیم گیرانی منطقی و مدبر نیاز دارد.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷  اعلام یا ارسال بفرمایید)