بهروزی فر – شهید بابایی، شهید نقدی پور و حالا هم شهید رستمی، سه تن از شهدای بزرگواری هستند که تا همین چند روز پیش با عنوان شهید گمنام، افتخار میزبانی از آنها را داشته ایم و به نوعی هم استانی ما محسوب می شدند، حالا در اتفاقی غیرمنتظره ، خبر می رسد که هویت شان از طریق آزمایشات مکرر DNA شناسایی شده و به این ترتیب از گمنامی خارج شده اند. حالا دیگر می دانیم شهید بابایی اهل مشهد بوده، شهید نقدی پور بزرگ شده شوش است و شهید رستمی هم زاده اصفهان است. تا اینجای کار و به رسم ادب خانواده های چشم انتظار بابایی و نقدی پور را به خوبی میزبانی کردیم و با دل نگرانی های چندین و چند ساله شان همدردی نمودیم تا ثابت کنیم به همان اندازه آنها از گمنامی شهیدمان و از بلاتکلیفی خانواده ای که مطمئن بودیم، چشم به راه رسیدن خبرش بودند، غصه می خوردیم. میزبانی ها تمام شد اما یک سؤال این روزها از افراد مختلف و با نقل های متفاوت شنیده می شود، چرا اینقدر دیر؟! این شهدا چند سال قبل تفحص شده و بی هیچ نام و نشانی، گمنام در استان تشییع و تدفین شده اند، اگر امکان شناسایی شهدا وجود دارد، این همه تعلل و تأخیر چیست؟! تکرار این پرسش که ذهن خودم را هم درگیر کرده بود، مرا به آن واداشت که جویای پاسخ شوم، آنچه در ادامه می خوانید توضیحات “دکتر محمود تولایی، رئیس مرکز تحقیقات ژنتیکی نور” است که مسئولیت شناسایی هویت شهدای گمنام را از طریق آزمایشات تخصصی DNA بر عهده دارد. دکتر تولایی که زمان وقوع حادثه یازدهم سپتامبر و حمله به برج های تجارت جهانی در آمریکا، در اروپا مشغول به تحصیل بوده، متوجه می شود برای شناسایی هویت افرادی که در این حادثه زیر آن حجم عظیم مصالح ساختمانی، جسدشان متلاشی شده و از بین رفته است، راهکار و روش جالبی دارند. در این روش، تنها ذره ای از استخوان و هر بافت موجود از پیکر مورد نیاز، مثل بزاق دهان مانده بر روی ته یک سیگار یا بافت پوستی یا ناخن و چیز های دیگری که به یک فرد تعلق دارد، می تواند به تعیین هویت وی کمک کند. و با دیدن این روش، پس از بازگشت به ایران، آن را در قالب یک پروپوزال به ستاد کل نیرو های مسلح ارائه می دهد و حتی برای مسایل شرعی مرتبط با آن، استفتاء مقام معظم رهبری(مدظله العالی) را پیگیری می نماید و به این ترتیب موضوع شناسایی و احراز هویت شهدای تفحص شده، با استفاده از روشی تحت عنوان نمونه برداری DNA  کلید می خورد. به گفته دکتر تولایی؛ “در سال ۱۳۸۰ برای خانواده‌های مفقودین که به این مرکز ارجاع داده شده اند، پروفایل ژنتیک تهیه شده و تحقیقات در زمینه شناسایی شهدا نیز از سال ۱۳۸۱ آغاز شده است. در این تحقیقات که با همکاری کمیته جستجوی مفقودین انجام می‌شود، تمام پیکرها و یا نمونه‌هایی که در عملیات جستجو و تفحص در محدوده‌های مرزی و برون مرزی به دست می‌آید مورد بررسی و آزمایش قرار می‌گیرند. هر یک از پیکره‌ ها، تصویر برداری می‌شوند و پس از برداشتن نمونه در حد چند میلی‌گرم، برای انجام تست‌های مربوط به تعیین هویت پیکر از نمونه‌ای استخوانی، مابقی بقایا به معراج منتقل می‌شود. بر اساس بررسی‌های آنتروپولوژی(بررسی آناتومیک و پیکره نگاری) گزارشی از وضعیت پیکر تهیه می شود و در صورت موجود بودن استخوان‌هایی چون جمجمه و استخوان‌های اندام فوقانی و تحتانی به ویژه ابعاد و اندازه و وضعیت سر استخوان‌های طولی، وضعیت دندانی، ویژگی‌های مهره‌ها و سایر شواهد مطرح در عرصه سلامت فیزیکی، نظیر لنگش پا و یا شکستگی‌ها و نظایر آن، سن شهدا تخمین زده می‎شود”.حالا از آن جایی که اساس کار تعیین هویت شهدا، بررسی‌های ژنتیکی است، به منظور تطبیق اطلاعات به دست آمده از شهدا با خانواده‌های مفقودین، دو بانک اطلاعات معلوم متعلق به خانواده‌ ها و بانک اطلاعاتی مجهول متعلق به افراد مفقود ایجاد شده است و سیستم به طور هوشمند و با استفاده از نرم‌ افزاری ویژه، با بررسی و مقایسه همزمان بیش از ۱۰۰ مؤلفه روی یک نمونه با نمونه‌های مشابه، اقدام به شناسایی شهدا می‌کند. در صورتی که سیستم به موارد تشابه ژنتیکی برخورد کند، جزئیات پرونده مثل منطقه عملیاتی،‌ اظهار نامه خانواده و شواهد فیزیکی، مجدد استخراج شده و به طور کامل بررسی می‌ شوند و در نهایت نتایج تحقیقات، برای اقدامات بعدی به معراج الشهدا اعلام می گردد.به گفته رئیس مرکز ژنتیک نور؛” در گذشته، مطالعه بر روی DNA هایی بود که از خون استخراج می شد اما اکنون در این مرکز، کار احراز هویت شهدای گمنام با بررسی روی یک بافت سخت مثل استخوان صورت می گیرد که ممکن است جاهایی سوختگی و ترکیب نیز داشته باشد. این یک فرایند دشوار، بسیار تخصصی، زمان بر و نیازمند صبر و شکیبایی و در عین حال پر هزینه و نیازمند تکنولوژی به روز است، مثلاً زمانی که با نمونه ای از یک استخوان مواجه هستیم باید بدانیم که چطور آن را آسیاب کنیم که آسیبی به DNA  وارد نشود، بعد از آن چطور فسفر، کلسیم و دیگر مواد آلی را از آن جدا کنیم که در نهایت به «اسید نوکلوئیک» برسیم و… “. حال این که چرا پیکر شهدا را نگه نمی دارند تا شناسایی کامل شده و بعد مراسم تشییع و تدفین برگزار شود، پاسخ این است؛ “ بر اساس فتاوی مراجع عظام، اجازه نداریم که پیکر مسلمان را بر روی زمین نگه داریم”. پ ن؛ مرکز جامع ژنتیک نور، از مراکز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله الأعظم(عج) است که ۲۴ آذر ۹۹ افتتاح شد. با راه اندازی این مرکز روند احراز هویت شهدای مفقود الاثر تفحص شده دوران دفاع مقدس و شهدای مدافع حرم با استفاده از ژنتیک‌ انسانی‌ تسریع و تسهیل می شود، این مرکز در زمینه تشخیص درمان بیماری‌ های صعب العلاج و هدفمند سازی بهتر فرایند درمان نیز خدمات قابل توجهی ایفا می کند. تعیین هویت ژنتیکی، تحقیقات و فناوری ژن و سلول، پایگاه داده ملی ژنوم و خدمات ژنتیک پزشکی از جمله بخش های این مرکز می باشد.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷  اعلام یا ارسال بفرمایید)