کاری- مسجد جامع افین، یادگار باشکوهی از دوره تیموریان، با معماری منحصربه‌فرد و روحانیتی عمیق، همچون نگینی در دل روستای افین می‌درخشد. باوجود ثبت در فهرست آثار ملی ایران، این بنای تاریخی اکنون با چالش‌های جدی در حوزه حفاظت و مرمت مواجه است و بخش‌هایی از آن به خرابه‌ای تبدیل شده‌اند.
شکوهی که در ویرانی پنهان شده
مسجد جامع افین با ایوان مرکزی بزرگ، دو شبستان جانبی، ۱۵ رواق اطراف صحن و منبری سنگی و گچی مزین به آیات قرآنی، جلوه‌ای بی‌نظیر از هنر اسلامی را به نمایش می‌گذارد. گلدسته‌های ۱۵ متری آن، که اکنون تنها ۱۲ مترشان باقی مانده، با راهروهای پله‌ای به طبقات بالایی مسجد راه می‌برند. این مسجد از نظر ساختار، شباهت‌هایی با مسجد جامع قاینات دارد و در قلب روستا واقع شده است.با وجود ارزش‌های تاریخی و فرهنگی، بنای فعلی مسجد به‌دلیل آسیب‌های طبیعی و کم‌توجهی در مرمت، به‌شدت فرسوده شده است. دیواره‌ها و گلدسته‌ها باقی مانده‌اند، اما بخش‌هایی از سقف و تزئینات نیازمند بازسازی فوری هستند. این مسجد می‌تواند به‌عنوان جاذبه‌ای بی‌نظیر، میزبان علاقه‌مندان به تاریخ و تمدن ایران باشد، اما در حال حاضر از ظرفیت گردشگری آن بهره‌برداری نمی‌شود.
رئیس شورای اسلامی افین:
بودجه نیست، میراث در خطر است
علیرضا معنوی، رئیس شورای اسلامی افین از وضعیت نگران‌کننده مسجد تاریخی این منطقه سخن گفت؛ بنایی با قدمتی از دوره تیموریان که به‌دلیل نبود بودجه کافی، در معرض آسیب و فراموشی قرار گرفته است. این مسجد نه‌تنها یکی از قدیمی‌ترین بناهای مذهبی خراسان جنوبی است، بلکه از نظر معماری و تزئینات اسلامی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ هنر ایران دارد.
به گفته معنوی، مسجد افین دارای تنها منبر گچ‌بری‌شده در ایران و خراسان بزرگ است؛ اثری که با نقوش هندسی و آیات قرآن، جلوه‌ای بی‌بدیل از هنر اسلامی را به نمایش می‌گذارد. شبستان تابستانی مسجد نیز با طراحی خاص، نقوش هندسی و کنده‌کاری‌های قرآنی، شکوه معماری تیموریان را زنده نگه داشته است. این شبستان از ایوان آغاز می‌شود و با سوره‌ها و آیات نوشته‌شده در اطراف، فضایی معنوی و هنری را در دل بنا ایجاد کرده است.
مطالبه‌ای بی‌پاسخ
رئیس شورای اسلامی افین، با اشاره به بازدیدهای متعدد کارشناسان و اساتید برجسته تاریخ ایران از مسجد جامع افین، بر اهمیت تاریخی و فرهنگی این بنای ارزشمند تأکید کرد. وی با ابراز تأسف از وضعیت فعلی مسجد گفت: این اثر فاخر که یادگاری از دوره تیموریان است، بارها مورد توجه متخصصان حوزه میراث قرار گرفته و ارزش‌های معماری و مذهبی آن تأیید شده است. با این حال، علیرغم مکاتبات و درخواست‌های مکرر از سوی شورای اسلامی روستا برای پیگیری وضعیت مرمت، تاکنون هیچ اقدام مؤثری از سوی نهادهای مسئول انجام نشده است. معنوی با اشاره به محدودیت‌های مالی موجود افزود: «نبود بودجه کافی، مهم‌ترین مانع در مسیر احیای این بنای تاریخی است. مسجد جامع افین نیازمند مرمت فوری و اصولی است؛ چرا که هر روز تأخیر در رسیدگی، خطر فرسایش بیشتر و نابودی بخش‌هایی از بنا را افزایش می‌دهد. اگر حمایت‌های لازم از سوی میراث فرهنگی و سایر نهادهای مرتبط انجام نشود، نه‌تنها یک اثر تاریخی از بین خواهد رفت، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و معنوی منطقه نیز برای همیشه از دست خواهد رفت.»
برای مرمت سقف مسجد، حداقل
۴ میلیارد تومان نیاز است
علی شریعتی‌منش، معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی، هم با اشاره به وضعیت نگران‌کننده مسجد تاریخی افین، از چالش‌های جدی در مسیر حفاظت و مرمت این بنای ارزشمند سخن گفت. به گفته او، این مسجد که از دوره تیموریان به یادگار مانده و با تزئینات معماری نفیس و گچ‌بری‌های ظریف شناخته می‌شود، در طول سال‌های گذشته به‌ویژه در پی وقوع زلزله‌های متعدد، دچار آسیب‌های جدی شده است. وی با بیان اینکه بخش‌هایی از سقف مسجد فرو ریخته، دیوارها ترک برداشته و ساختار کلی بنا در معرض خطر قرار گرفته است.ادامه داد: اگرچه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اقداماتی در زمینه مرمت و بازسازی بخش‌هایی از مسجد انجام شده، اما این تلاش‌ها به‌صورت محدود و مقطعی بوده و هنوز بخش‌های قابل‌توجهی از بنا نیازمند بازسازی اساسی، علمی و اصولی است تا بتوان از تخریب بیشتر آن جلوگیری کرد و این میراث تاریخی را برای نسل‌های آینده حفظ کرد. شریعتی‌منش با تأکید بر ضرورت مرمت اساسی سقف مسجد اظهار کرد: «برای اجرای یک طرح حفاظتی کامل و ایجاد فضایی مقاوم در برابر عوامل طبیعی مانند باران، برف و گرد و خاک، حداقل سه تا چهار میلیارد تومان بودجه نیاز داریم. این اعتبار می‌تواند زمینه‌ساز احیای کامل بنا و فراهم‌سازی شرایط مناسب برای استفاده مذهبی و گردشگری از این اثر تاریخی باشد.»
شریعتی‌منش با اشاره به ارزش هنری و تاریخی تزئینات مسجد جامع افین، گفت: در سال ۱۳۷۶ گروهی از استادکاران برجسته مرمت از شهر مشهد به افین اعزام شدند تا عملیات تثبیت تزئینات گچ‌بری و نقوش تاریخی این مسجد را انجام دهند. این متخصصان با استفاده از تکنیک تزریق چسب در زیر لایه‌های گچ، موفق شدند بخش‌هایی از تزئینات را که در معرض ریزش و تخریب بودند، حفظ و تثبیت کنند. خوشبختانه این اقدامات باعث شده تا تزئینات فعلی مسجد از آسیب‌های احتمالی مصون بمانند و قابلیت بهره‌برداری در آینده را داشته باشند.وی در ادامه با اشاره به دیگر اقدامات حفاظتی انجام‌شده پس از انقلاب اسلامی افزود: برخی از سقف‌های مسجد بازسازی شده‌اند و حیاط آن نیز با آجر فرش شده تا فضای مناسبی برای بازدیدکنندگان و نمازگزاران فراهم شود. همچنین برای جلوگیری از ورود احشام و آسیب‌های ناشی از تردد غیرمجاز، حصاری پیرامون مسجد کشیده‌ایم.
مسجد با حضور مردم زنده می‌ماند
معاون میراث فرهنگی با تأکید بر اهمیت حضور مردم در بناهای تاریخی گفت: «مسجد محل نماز، ذکر و نیازهای معنوی مردم است. اگر مردم در فضای تاریخی حضور نداشته باشند، آن بنا از بین می‌رود. ما امیدواریم با مرمت سقف و فراهم شدن شرایط مناسب، مردم بتوانند دوباره برای نماز و مراسم مذهبی به مسجد افین بازگردند.»او همچنین به آسیب‌های ناشی از رفت‌وآمد بی‌رویه در برخی بناهای تاریخی اشاره کرد و گفت: «رفت‌وآمد باید با رعایت اصول فنی باشد تا آسیبی به میراث نرسد. اما حضور طبیعی مردم در مسجد، نه‌تنها آسیب‌زا نیست، بلکه باعث زنده‌ماندن بنا می‌شود.»شریعتی‌منش در پایان ابراز امیدواری کرد که با حمایت نمایندگان مجلس و تأمین اعتبار از منابع مختلف، عملیات مرمت مسجد افین در سال مالی ۱۴۰۴-۱۴۰۵ آغاز شود.
