بهروزی فر – بهره برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی، استفاده افراطی از کودها و سموم شیمیایی، شخم زدن اراضی در جهت شیب زمین، بهره برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که شوری آب و در نهایت شوری خاک را به همراه دارد، چرای مفرط و بیش از ظرفیت مراتع، بهره برداری بی‌رویه از جنگل‌ها و جنگل تراشی، تبدیل نابخردانه اراضی منابع ملی به کشاورزی، ویلا سازی و سایر ساخت و سازها و… از جمله عواملی هستند که توسعه بیابان را سبب می شوند و به عبارتی در بیابان زایی نقش دارند. به گفته کارشناسان؛ پیشروی بیابان زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان به طور مستقیم تحت تأثیر قرار داده و زندگی قریب به یک میلیون نفر را در بیش از صد کشور دنیا به مخاطره انداخته است، علاوه بر این؛ پدیده بیابان‌زایی منجر به گسترش فقر در مناطق مختلف، تخریب بیش از ۳.۳ میلیارد هکتار از مراتع جهان، اُفت ساختار و کاهش حاصلخیزی خاک، نابودی پوشش گیاهی، بی‌دفاع گذاشتن خاک در مواجهه با سیلاب و باد، افزایش شدید فرسایش آبی و بادی، افزایش سیل های مخرب و طوفان‌های شدید می شود. یکی از بارزترین پیامدهای توسعه بیابان ها، بروز پدیده ریزگرد و آلودگی هوا می باشد که طی سالیان اخیر در برخی نقاط کشور از جمله خراسان جنوبی، اثرات زیست محیطی فراوانی به همراه داشته است. کنترل ریزگردها، فرایندی طولانی بوده و به برنامه ریزی مدون نیاز دارد، اما درختکاری و کاشت بوته به عنوان بهترین روش ها برای تثبیت شن و ماسه و مهار ریزگردها توصیه شده که هزینه های بسیار سنگینی نیز به همراه دارد و البته به دلایل متعدد در همه جا و همه مواقع نیز امکان پذیر نیست، لذا شیوه های دیگر همچون مالچ پاشی، جایگزین این روش شده است. مالچ که واژه ای انگلیسی و به معنای پوشش است، می تواند به عنوان لایه ای محافظ، بر روی ماسه روان پوشش ایجاد نماید،این پوشش می تواند لایه‌ای از کاه، کُلَش، خاک اره، خاک برگ، ورقه های پلاستیکی، و حتی ترکیب آب و رس و ماسه باشد. این پوشش خاک و ریشه گیاه کاشته شده را از آسیب باران، سله‌بندی، یخبندان، تبخیر و فرسایش محافظت نموده و در مناطق کویری و بیابانی، مانع حرکت ماسه ها می شود، که البته این نوع مالچ های طبیعی، باری به هر جهت! جای خود را به مالچ های قیری داده اند.مالچ های قیری هم در دو شکل مایع امولسیونی و محلول استفاده می شوند که نوع اول، مضرات بسیار کمتری برای محیط زیست دارد اما قیرهای محلول به دلیل نتیجه سریع، قیمت مناسب تر و اجرای راحت تر، بیشتر مورد اقبال متولیان امر واقع شده- در استان ما هم استفاده شد و حواشی زیادی به همراه داشت- که صد البته مشکلات زیست محیطی فراوانی به همراه دارد. پرفسور کردوانی مرحوم- پدر علم کویرشناسی ایران- تیرماه سال ۹۶ در مصاحبه ای با خبرگزاری ایسنا؛ به دلایل عدیده، همچون افزایش ضریب حرارتی، انتشار بوی نفت سوخته، فراهم آوردن شرایط برای بروز سیلاب، مضر بودن برای سلامتی و… پاشش مالچ نفتی را خیانت به محیط زیست می داند و ضمن تأکید بر این که؛” طبق اعلام سازمان ملل، برای تثبیت ریزگرد باید ماده اولیه آن در محل وجود داشته باشد، ارزان باشد، فاقد آلودگی‌های زیست محیطی و یکبار برای همیشه باشد”، می گوید:” بهترین پاشش مالچ شنی- ماسه‌ای است. به این ترتیب که در تانکرها مخلوطی از آب (۵۰ درصد)، رس (۳۵ درصد ) و ماسه (۱۵ درصد) ترکیب و بتن شنی ماسه‌ای تولید و در کانون‌های شن و ماسه پاشیده شود”.وی که در گفتگوهای متعدد درخصوص نقش ریگ در تثبیت سن و ماسه گفته، در این گفتگو هم تأکید دارد که؛ “ ریگ دارای دانه‌های درشت به اندازه بادام است و در طبیعت به وفور یافت می‌شود و برای تولید آن نیاز به احداث کارخانه نداریم و حتی اگر این روش ۴ برابر نسبت به سایر روش‌ها گران‌تر باشد،باز هم اقتصادی است چون علاوه بر آنکه مسایل زیست محیطی به همراه ندارد، یک بار برای همیشه است”. استفاده از روش های سهل الوصول و کم هزینه، شاید به انجام سریعتر کار و مدیریت اعتبارات بینجامد، اما بدون آینده نگری و در نظر گرفتن نتایجی که به همراه دارند، اصلاً منطقی و قابل قبول نیست، علاوه بر این، آن چه در اجرای پروژه ها همیشه مدنظر باید باشد، استفاده از داشته های بومی است و آن چه در پهنه وسیع خراسان جنوبی به وفور یافت می شود، ریگ و ماسه است که می تواند بار هزینه حمل قیر را از دوش متولیان بردارد.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷ اعلام یا ارسال بفرمایید)
