صباغی- براساس دستور سازمان جنگل‌ها, پروژه مالچ‌پاشی (مالچ نفتی) در خراسان جنوبی در مساحتی بالغ بر ۵۰۰ هکتار و با بودجه حدود ۵۰ میلیارد تومان، توسط اداره کل منابع طبیعی استان انجام می شود. به گفته فعالان محیط زیست منطقه، متاسفانه مالچ پاشی در منطقه نایبندان که از مهم‌ترین زیستگاه‌های یوز ایرانی در حال انجام است، نه فقط اثرات زیست محیطی مخربی برای منطقه دارد بلکه موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و جانوری نیز می شود. این منطقه مهم ترین زیستگاه یوز ایرانی در حال انقراض می باشد و همین عامل باعث اعتراضات زیادی به این پروژه شده است. گلایه ها به این روند از فضای مجازی فراتر رفته و مطالبه گری برای این مشکل زیست محیطی به رسانه ها کشیده شده و مخالفان و موافقان طرح نظرات خود را به اشتراک گذاشتند.
مالچ مواد حاصل از تقطیر نفت
اما مالچ پاشی چیست؟ دکترای محیط زیست خراسان جنوبی در این باره به خبرنگار آوا گفت: مالچ به معنی «خاک‌پوش» پوششی بی‌جان با هدف تثبیت شن‌های روان در اراضی بیابانی است. آذرکار با بیان اینکه مالچ پاشی راهکاری نامناسب برای تثبیت شن های روان است، ادامه داد: ترکیبات سمی مالچ نفتی اثرات غیرقابل جبرانی بر محیط زیست و به ویژه موجودات خاکزی می گذارد. وی افزود: کاشت و توسعه پوشش گیاهی، جایگزینی مناسب برای جلوگیری از بروز مشکلات زیست محیطی در عرصه های طبیعی است. این دکترای محیط زیست با بیان اینکه مالچ پاشی به عنوان راه حل کوتاه مدت اشکالی ندارد، ادامه داد: اما در بلند مدت نباید از آن استفاده شود و باید با ریشه یابی به درمان اساسی مسئله رفت. آذرکار یادآور شد: این به مانند بیماری است که مسکن؛ درد او را به طور موقت ساکت می کند اما درمان قطعی نیست. وی عنوان کرد: مالچ پاشی نه فقط اکوسیستم منطقه ای را نابود می کند بلکه فعالیت زیست محیطی را هم تحت شعاع قرار می دهد. آذرکار یادآور شد: مالچ‌پاشی ممکن است به طور موقت بتواند مشکل ریزگردها را کم کند اما راه حل اساسی نهال کاری اصولی در منطقه است.
خالی شدن تنوع محیط زیستی منطقه
یک فعال محیط زیست هم با بیان اینکه این منطقه زیستگاه گونه‌های ارزشمند حیوانات و گیاهانی است که در معرض انقراض قرار دارند، ادامه داد: بنابراین اگر برخی ادعا می‌کنند که در آن منطقه پوشش جانوری وجود ندارد کذب محض است. حسنی عنوان کرد: وقتی مالچ نفتی روی زمین ریخته می‌شود از همان ساعات اولیه تا یک ماه بعد دمای هوا در منطقه ۱۰ تا ۱۵ درجه افزایش پیدا می‌کند ودر نتیجه بسیاری از جانداران در آن وضعیت گرما می‌میرند.این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه مالچ نفتی دارای فلزات سنگین سمی است، ادامه داد: در زمان بارندگی، آب به زمین نفوذ نمی کند و باعث اتفاقات ناگواری مانند رشد نکردن پوشش گیاهی می شود.
مالچ پاشی در سکوت
استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران هم با بیان اینکه مالچ و مازوت از آخرین پسماندها در فرآیند تقطیر نفت هستند، ادامه داد: متاسفانه گاهی دست اندرکاران و ذینفعان از آن برای کاهش ریزگردها استفاده می کنند. حسین آخانی ادامه داد: قانون، سازمان حفاظت محیط زیست را مکلف به پایش و شناسایی آلاینده های خاک و توقف فعالیت مخالف محیط زیستی کرده است. وی با انتقاد از سیاست های مالچ پاشی، اضافه کرد: استفاده از این آلاینده ترین پسماندهای نفتی در محیط زیست توجیه نداشته و نگران کننده است. آخانی با اشاره به پیگیری و اعتراضات سال ۱۳۹۹ به پروژه مالچ پاشی، یادآور شد: رئیس سازمان جنگل ها و مراتع دستور توقف مالچ پاشی را به سازمان های زیر مجموعه خود اعلام کرد. وی یادآور شد: متاسفانه مستندات جدید نشان می دهد که مجددا در بیابان های خراسان جنوبی و دور از چشم متخصصان و فعالان محیط زیست اقدام به مالچ پاشی شده و این روند ادامه دارد. وی با اعتراض به این روند، افزود: این مسئله برای همه ی دلسوزان محیط زیست اهمیت ویژه ای دارد.
درمان بیابان زدایی ایجاد پوشش گیاهی
عضو هیئت علمی دانشگاه و دکترای معماری نیز با بیان اینکه برای کاهش ریزگردها کارهای کوتاه مدت سطحی نتیجه‌ای ندارد، گفت: درمان بلند مدت و موثر این پدیده اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی و ایجاد پوشش گیاهی در کانون‌های ریزگرد هاست. فروزانفر با بیان اینکه مالچ‌ها انواع گوناگونی مانند بیولوژیک، زیستی، پلیمری، نفتی و معدنی دارد؛ اظهار کرد: به صرفه ترین و کارآمدترین نوع مالچ از نظر مهار ریزگردها مالچ‌های نفتی است که تا چهار تا پنج سال اثرگذاری دارند ولی به دلیل تبعات فراوان زیست‌محیطی توصیه نمی‌شوند. وی با بیان اینکه مالچ نفتی به دلیل بوی بد و نامطبوع، جذب حرارت خورشید و گرم شدن بیش از حد باعث از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری در محدوده مورد نظر می شود، تاکید کرد: اینکه گفته می‌شود مالچ نفتی بی‌ضرر است درست نیست چراکه تاکنون به جز وزارت نفت هیچ سازمانی درباره مالچ نفتی تحقیقاتی انجام نداده است. فروزانفر با اشاره به اینکه با توجه به این موارداستفاده از مالچ نفتی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، خاطر نشان کرد: به عنوان راهکار جایگزین می‌توان به اجرای طرح های بیابان‌زدایی، احیای پوشش گیاهی، استفاده از مالچ‌های بیولوژیک و زیستی و همچنین ریگ‌پاشی اشاره کرد که هرچند پرهزینه‌تر بوده، اما بی‌ضرر است.
مالچ پاشی در استان بی خطر است
در کنار مخالفان طرح مالچ پاشی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی معتقد است که این پروژه در خراسان جنوبی اثرات زیست محیطی به دنبال ندارد. نصرآبادی گفت: بر اساس تحقیق پژوهشگاه صنعت نفت در سال ۹۸ مالچ باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و آسیب به گونه‌های حیوانی نمی‌شود. وی افزود: پس از مالچ پاشی ۲۰۰ اصله نهال دراین منطقه کاشت می شود. وی با بیان اینکه عمده دلیل ماچ پاشی این منطقه حفاظت از جاده و راه‌آهن است، افزود: فرسایش بادی و شن‌های روان زیرساخت‌های راه‌آهن و تصادفات جاده‌ای را به دنبال دارد. نصرآبادی با بیان اینکه نهال‌کاری و بذرکاری در این منطقه در سال‌های دور با عدم موفقیت مواجه بوده‌است، افزود: ابتدا باید بر تپه‌های ماسه‌ای تثبیت انجام تا فرصت برای استقرار گیاه فراهم شود. وی با اشاره به اینکه این مالچ‌ها نسبت به آب نفوذپذیر است، افزود: در اثر گرما خودش را ترمیم می‌کند و باعث می‌شود رطوبت خاک خارج نشود.
دور بودن مکان مالچ پاشی از زیستگاه یوز ایرانی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه محل اجرای پروژه مالچ پاشی خارج از پناهگاه حیات وحش نایبندان (زیستگاه یوز ایرانی) است، ادامه داد: از این منظر و با توجه به وسعت یک و نیم میلیونی هکتاری این پناهگاه نه تنها هیچ گونه خطری جوامع حیوانی و گیاهی این پناهگاه را تهدید نمی‌کند؛ بلکه در آینده این منطقه می‌تواند زیستگاه مناسبی برای وحوش باشد. وی با اشاره به اینکه این پروژه نیز که براساس هماهنگی‌های بین دستگاهی در عرصه ای با پوشش گیاهی بسیار فقیر انجام می شود، افزود: این طرح برای حفاظت از جان و مال هموطنان و تاسیسات زیر بنایی کشور اجرا شده است. وی با بیان اینکه این پروژه موجب کاهش ۵۵ درصدی حوادث جاده‌ای مرتبط با شن‌های روان در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۹۸ شده است، بیان کرد: در سال جاری نیز تاکنون فقط ۹ مورد حادثه رخ داده که نسبت به مدت مشابه ۷۰ درصد کاهش داشته است.
