محبوبه فلاح، دکترای مدیریت و رئیس گروه آمایش
برنامه ریزی و بهره وری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان

«خشکسالی سال های اخیر» اصطلاح رایجی است که سالهاست بین برخی از سیاستمداران و مردم در خصوص وضعیت بارش در خراسان جنوبی شنیده می شود. این کلمه بار معنایی نادرستی به مخاطب القا می کند: «اینکه در گذشته وضعیت بارش در منطقه وضعیت مطلوبی بوده و در سال های اخیر مشکل خشکسالی در استان ایجاد شده است.» به نظر می رسد لازم باشد به این نکته توجه شود که خشکسالی در خراسان جنوبی پدیده ای نیست که مربوط به سال های اخیر باشد. بررسی شاخص «خشکسالی» سالیان متمادی در استان نشان می دهد که این پدیده، مرسوم و معمول استان بوده و بالعکس «ترسالی» پدیده ای است که هر چند سال در استان بروز می یابد و مجدداً خشکسالی های متوالی ظاهر می گردد. تفاوت این دو نگرش منتهی به تعریف دو استراتژی متفاوت می شود؛ در حالت نخست منتهی به تصمیم های کوتاه مدت و مدیریت بحران پس از وقوع بحران می شود. در حالت دوم نگاه جامع و بلند مدت به پدیده ای که معمول استان است، منجر به تدوین برنامه های جامع و بنیادی در این حوزه می گردد. ساختارهایی که در زمینه مدیریت منابع آبی در استان خراسان جنوبی وجود داشته است، نشان می دهد نسل گذشته استان مقید به نگاه بلندمدت و قائل به طولانی بودن پدیده خشکسالی استان بوده اند. وجود قنوات بی نظیر در استان که بالغ بر 6000 رشته در بطن زمین ساخته شده است، گواهی بر این مدعاست؛ معماری منحصر به فرد برای مهندسی آب و حفظ آن. اما در مقطعی از زمان این نگاه به فراموشی سپرده شده و میراث گذشتگان با مخاطراتی مواجه گردیده است. مصرف بی رویه، عدم توجه به بهره وری آب در کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی و هدر رفت منابع ارزشمند آبی منجر به تشدید بحران آب در استان شد و کم آبی را به گزینه نخست مشکلات استان تبدیل نمود. «سند سازگاری با کم آبی» خراسان جنوبی، نمود نگاه بلند مدتی است که اخیراً در خصوص مدیریت منابع آبی استان حاکم شده است. این سند با بررسی منابع آبی استان در طی سال های متمادی و با توجه به تغییرات اقلیمی جهانی به ارائه راهکارهای همه جانبه و فرابخشی پرداخته است. در تدوین این سند، بدون تعصب و نگاه های جانبدارانه بخشی، تداوم و بقای موجودیت استان مد نظر قرار گرفته است. این سند در مردادماه 1398 به همت کلیه دستگاه های مسئول و خدمات رسان مرتبط با آب تدوین شده و پس از تدوین در استان، در کارگروه ملی سازگاری با کم آبی نهاد ریاست جمهوری به تصویب رسید. تامین آب شرب شهرها و روستاهای استان با اجرای طرح های اضطراری، مدیریت تقاضا، مصرف و افزایش ظرفیت تامین و انتقال آب شرب (شهری و روستایی) و کشاورزی و صنعت، افزایش حجم آب قابل برنامه ریزی با کیفیت مناسب برای شرب و صنعت از جمله اهداف راهبردی این سند هستند. با توجه به اینکه بخشی از هدر رفت آب شرب در مدیریت فضای سبز شهری و فرایند توزیع آب در شهر وروستا ایجاد می شود، طراحی و بومی سازی فضای سبز و منظر با نیاز آبی کم (xeriscaping) ، کاهش تلفات هدر رفت آب در شبکه های توزیع آب شهری و روستایی و ساماندهی استفاده از پساب تصفیه خانه های استان نیز به عنوان راهبردهای اساسی سند سازگاری با کم آبی استان در نظر گرفته شده اند. همچنین نظر به به نقش حیاتی کشاورزی در استان و ضرورت ارتقای بهره وری در این بخش، افزایش 52 درصد کارایی مصرف آب در بخش کشاورزی (زراعت و باغبانی) طی سال های برنامه ششم و افزایش 15 درصدی در بهره وری آب محصولات دام و طیور و رشد 5 برابری کشت های مکانیزه و گلخانه ای استان در زمره اهداف سند سازگاری با کم آبی استان قرار گرفته است. بر اساس نظر کارشناسان در سند سازگاری با کم آبی استان، عملیات آبخیزداری سهم مهمی در صیانت و حفظ منابع آبی استان خواهد داشت و پیش بینی شده است که معادل 92 میلیون متر مکعب استحصال آب، طی عملیات آبخیزداری تا پایان برنامه ششم توسعه در 805 هزار هکتار از سطح حوضه های آبخیز استان انجام پذیرد.