برزجی – اسلام برای زنان و مردان جایگاه و نقش واقعی خودش را تعریف کرده است. درحالی که دنیای غرب به دلیل در نظر نگرفتن جایگاه واقعی و اصلی برای زن در ابعاد مختلف به بن بست رسیده، بانوان مسلمان همواره در زمینه تشویق مردان به امور خیریه و وقف نقش مهمی داشتند کما اینکه خودشان نیز دستی بر آتش وقف داشته اند از همین رو زنان واقف در خراسان جنوبی که شمارشان هم کم نیست جاودانه های تاریخ این استان هستند. تحقیقات نشان می‌دهد بانوان ایرانی به‌ویژه زنان مسلمان علاوه بر حضور موثر و استقلال عمل در انجام خدمات عام‌المنفعه در حدود هفت درصد اوقات هم به‌ طور مشترک با همسر و یا سایر اعضای خانواده اعم از خواهر یا برادر به شکل‌گیری موقوفات جدید مبادرت می‌کنند.از موضوعاتی که در بررسی اسناد موقوفات و مطالعه وقف نامه‏ ها جلب توجه می‏‌کند موقوفات بانوان است.
حضرت فاطمه زهرا (س) نخستین واقف زن در اسلام است. در ایران نیز اولین سند وقفی مربوط به خانم خدیجه بنت ربیعا ثبت شده که نزدیک به هزار سال پیش در قزوین زندگی می‌کرده و قناتی را وقف کرده است.
تا پایان سال ۹۳ نیز، از میان ۲ هزار وقفی که انجام شد، ۳۰۰ وقف از جانب زنان بوده که ۱۵ درصد کل وقف‌ها را شامل می‌شود. این در حالی است که آمار زنان شاغل 12 درصد است. بدیهی است این آمار تنها دربرگیرنده موقوفاتی است که تاکنون شناسایی و ثبت شده و تعداد واقعی بیش از این است.
این موقوفات که قدمت برخی از آنها به بیش از ۵۰۰ سال می‏‌رسد. رقبات گوناگونی را از قبیل اراضی مزروعی، دکاکین، تکایا، مساجد، منازل مسکونی، دارالایتام، درمانگاه و سایر مراکز عام‏المنفعه شامل می‏‌شود و هریک دارای مصارف مشخص بوده عواید آنها همه ‏ساله به واسطه متولّی یا سازمان اوقاف صرف اجرای نیات واقفین می‏‌شود.
طبق آمار اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی بیش از 500 سند وقفی به زنان ثبت شده که 207 مورد خاص واقفان زن است. اسناد وقفی خاص زنان را بیش از 20 درصد شامل می شود و یک سری موقوفات نیز بین زنان و همسران آن ها مشترک است.در این گزارش با استناد به وقف نامه‌های قدیمی موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی به معرفی تعدادی از بانوان واقف در خراسان جنوبی پرداخته ایم که در ادامه می خوانید.
«خانم سکینه» دختر استاد علی اصغر نوفرستی سال 1324 هجری قمری 2 فنجان از قنوات ثلاثه روستای نوفرست با تمام متعلقات شرعی و عرفی از ده و دشت به مساحت هشت من بذرافشان در روستای خراشاد را وقف بر مصرف تعزیه داران امام حسین (ع) کرده است.
در وقفنامه ای دیگر مربوط به دختر میر ابوطالب به نام «گدا» همسر علی حسین ساکن هاون سفلی یک طاقه از چشمه محسن آباد با کل ملحقات شرعی و فرعی وقف بر حضرت امیرالمؤمنین علی ابن ابطالب (ع) شده است.
طبق این وقف نامه باید از عواید موقوفه در شب 21 رمضان عزاداری شود. این موقوفه در 27 ماه صفر سال 1335 به وقوع پیوسته است. این بانو واقف موقوفه دیگری نیز محرم سال 131 وقف بر عزاداری امام حسین(ع) کرده که تمام یک طاقه آب از مزرعه خونیک از توابع کوه باقران است.

۴ فنجان آب وقف بر مخارج مسجد روستای گل

وقف دیگری توسط عصمت خانم مادر محمداسماعیل خان عرب خزیمه مقداری از مالش را در سال 1151 هجری قمری وقف کرده که تا ظهور امام زمان (عج) به مصرف رد مظالم عالی آرامگاه محمد اسماعیل خان (پدر مرحوم واقف) رسانند.
بانوی واقف به نام خیر النساء همسر ملا حسین نیز تمام نیم روز از مزرعه کوشک آباد را که 15 فنجان بوده وقف بر تعزیه داران و مصیبت داران امام حسین (ع) کرده است. این وقف در 28 صفر 1311 انجام گرفته است.
«حاجیه فاطمه بیگم» دختر حاجی میر اکبرخان نیز چهار فنجان آب با اراضی از قنوات روستای گل را وقف کرده که صرف روشنایی، تعمیر، فرش و سایر مخارج مسجد جامع و حمام روستا شود. این وقف در ذیقعده سال 1248 به تحریر درآمده است.
همچنین این بانوی واقف یک طاقه آب را از مزرعه گیوشاد بر تحصیل علوم دینی وقف نمود که در ذیقعده 1248 این موقوفه به رشته تحریر درآمده است.
خانم «زیبا نساء» همسر مرحوم میر محمد معین بیک یک طاقه از مزرعه بورج و نیم روز از مزرعه چهکند عرب را وقف بر مسجد و حمام روشناوند کرده است. این موقوفه در 8 جمادی الثانی 1224 انجام گرفته است.
«خدیجه بیگم» نیز بانوی واقف از خراسان جنوبی است که به دختر مرحوم علی مردان بیک و همسر خواجه حسین بیک مشهور بوده است. این بانو مجاری یک سهم و نیم روز مزرعه حاتم آباد را وقف بر تعزیت داران امام حسین (ع) کرده است. صیغه این وقف در 3 رجب 1295 جاری شد.
خانم «خدیجه هاشمی خراشاد» نیز تمام یک سهم و نیم از 960 سهم قنات خراشاد را وقف کرده که در ایام وفات حضرت فاطمه (س) در روستای خراشاد به مصرف هزینه تعزیه داران برسد. این موقوفه در 23 اردیبهشت 1340 به امضاء درآمد.
بانو «خدیجه» دختر مرحوم رضا و همسر عباس حسن خداداد تمام یک فنجان آب را از قناتین خنگ با مساحت 400 متر مربع وقف بر مصرف دوران حمام خنگ کرد. صیغه این وقف در فروردین 1324 خورشیدی جاری شده است.
خانم «نرگس فیروزی» فرزند محمد علی دو دانگ مشاع از یک باب منزل واقع در شهرستان بیرجند را وقف بر حسینیه و مسجد صاحب الزمانی(عج) خیرآباد نو بیرجند کرده است. ( 4 دانگ دیگر توسط آقای عباس کاویان وقف شده) این وقف در 6 اسفند 1363 به ثبت رسیده است.

10 فنجان آب از قنات سرچاه
وقف بر عزاداری امام حسین (ع)

خانم «معصومه» معروف به همسر ملا محسن پیرنجی بر اساس وصیت مرحوم دایی خود 5 فنجان آب از نهر موسیان به انضمام یک قطعه زمین و آب رود نهر مزبور به میزان 15 سهم واقف بر عزاداری امام حسین(ع) درایام محرم کرده است. این وقف درذیقعده سال 1325 هجری قمری، به وقوع پیوست.
خانم «فاطمه» فرزند شفیع ملک آبادی همسر مرحوم محمد علی کربلایی عبد ا… دو فنجان آب از قنات روستای ملک آباد خراشاد با یک قطعه باغ و 8 فنجان آب از قنات مزرعه چاج با یک قطعه باغ را وقف بر تعزیه داران امام حسین (ع) و مسجد و حمام روستای خراشاد کرده است. این موقوفه در 28 رجب 1247 به وقوع پیوسته است.
«حاجی بانو» دختر مرحوم ملا نظر علی ساکن نوقاب تمام آب یک دانگ از قنات نوقاب با زمین را وقف بر عزاداران امام حسین (ع) کرده که در دهه عاشورا هر ساله پای علم نوقاب خرج شود. این وقف در محرم 1318 به تحریر درآمده است.
بانوی واقف به نام «خدیجه بیگم» دختر امیر محمد خان عرب خزیمه ۱۰ فنجان آب از روستای موسومه گشو وقف بر فقرا و رد مظالم کرده است. این موقوفه در جمادی الثانی 1199 به وقوع پیوست.
خانم «خورشید بیگم» دختر لطفعلی بیک ساکن روستای سرچاه نیز ۱۰ فنجان آب از قنات روستا را وقف کرده که در دهه عاشورا صرف و خرج تعزیه داران امام حسین (ع) کنند. این وقف به ربیع الثانی 1297 به تحریر درآمده است.

وقف یک عدد دیگ بزرگ برای هرکس که به آن نیاز داشته باشد

در وقفنامه دیگری آمده که کربلایی «خدیجه» دختر مرحوم حاجی علی اکبر 36 فنجان آب از خرمک و یک باب اطاق با فرش، یک سرانداز، 6 عدد قلیان با اسباب و ۱۰ عدد گلاب پاش و کاسه کاشی، 35 عدد سفره، 6 عدد فراش، یک عدد آب گردان و یک عدد پیه سوز را وقف بر تعزیه داران امام حسین (ع) کرده است. همچنین این بانوی واقف سه فنجان و نیم دیگر از قنات خرمک با اراضی متعلقه و سه فنجان دیگر از نهر وسط با اراضی متعلقه از کشمان دو رده چهار من و نیم زمین را وقف بر مسجد خوسف کرده که صرف تعمیر یا سایر مخارج آن شود. این وقف نیز در ماه ربیع الاول 1261 انجام گرفته است.
یک بانوی دیگر به نام «خدیجه خسروی» فرزند مرحوم کربلایی احمد خسروی مهموئی 15 سهم شامل؛ یک دانگ و نیم از مزرعه میریک تکاب شاخن با اراضی تابعه و اشجار متعلقه را وقف بر امام حسین (ع) کرده تا همه ساله در صبح تاسوعا صرف و خرج شود.همچنین این بانوی واقف یک عدد دیگ بزرگ را نیز وقف کرده که پیوسته به هر کس به آن نیاز داشت بدهند. این وقف نیز 5 فروردین 1331 به وقوع پیوسته است. تقویم وقف خراسان جنوبی در سال جاری نیز با سه وقف از سوی بانوان خیر اندیش گشوده شد.
طبق اعلام مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی؛ در همان روزهای ابتدایی سال ۱۴۰۱ سه وقف جدید در استان به ثبت رسید که همه آن‌ها توسط بانوان خیراندیش وقف شده است.
حجت الاسلام پرویز بخشی پور در این خصوص گفت: این موقوفه‌ها شامل ۲ وقف ثبت سه وقف به همت بانوان خراسان جنوبی در شهرستان قاینات و یک وقف در شهرستان فردوس است.
وی افزود: وقف‌های بانوان در قاینات شامل یک باب منزل مسکونی به متراژ ۳۰۰ متر مربع به ارزش ۳۰۰ میلیون تومان است که توسط بانوی خیراندیش، برای توسعه مهدیه روستای نوغاب وقف شده است.
وی گفت: یک بانوی خیر نیز در شهرستان قاینات یک باب منزل مسکونی به متراژ ۶۵ متر مربع به ارزش ۶۵ میلیون تومان را برای توسعه مسجد جامع روستای نوغاب پسکوه وقف کرد.مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی با اشاره به ثبت وقف در شهرستان فردوس افزود: این وقف با ارزش بیش از ۱۰۰ میلیون تومان نیز از سوی بانویی به ثبت رسید که ۳.۵ فنجان آب بلده را بر تهیه دارو، درمان و جهیزیه وقف کرده است.حجت‌الاسلام بخشی‌پور گفت: سال گذشته خراسان جنوبی با ثبت ۹۱ موقوفه، رتبه اول کشور در حوزه تعداد وقف‌های جدید را به خود اختصاص داد.
استان خراسان جنوبی بیش از ۱۰ هزار و ۸۸ موقوفه و ۲۱ هزار و ۹۸۳ رقبه دارد.