نسرین کاری – در دل کویر خراسان جنوبی، روستای چنشت با مراسم عروسی سه‌روزه و آیین‌های منحصر به فرد خود، شایستگی ثبت جهانی را دارد. عروس و داماد سوار بر اسب‌های تزئین‌شده از میان کوچه‌باغ‌های سنتی به خانه بخت می‌روند، بانوان روستا کلاه پولی ۴۰۰ ساله را بر سر عروس می‌گذارند و لباس‌های رنگارنگ، سکه‌ها و منجوق‌ها، هر لحظه از مراسم را به نمایش زنده‌ای از هنر و فرهنگ مردم چنشت تبدیل می‌کنند. این آیین، ترکیبی بی‌نظیر از عشق، سنت، شادی جمعی و هویت فرهنگی است که گردشگران را به سفری در دل تاریخ، طبیعت و میراث معنوی ایران دعوت می‌کند.
چنشت؛ در فهرست
هفت روستای شگفت‌انگیز کشور
عرب، معاون گردشگری، سرمایه‌گذاری و تأمین منابع اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی، روستای چنشت را یکی از هفت روستای شگفت‌انگیز کشور خواند و گفت: این روستا با بافت تاریخی، آداب و رسوم اصیل و پوشش سنتی اهالی، ظرفیت ویژه‌ای برای گردشگری دارد و مراسم عروسی چنشت یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های میراث معنوی استان است وی با بیان اینکه چنشت در ۶۰ کیلومتری جنوب غرب مرکز استان و در بخش مود شهرستان سربیشه قرار گرفته و با ارتفاع بیش از ۲۲۰۰ متر از سطح دریا، یکی از مرتفع‌ترین روستاهای استان است، ادامه داد: این موقعیت اقلیمی خاص باعث شده چنشت با طبیعتی کوهستانی، باغستان‌های سرسبز، چشمه‌های جوشان و قنات‌های کهن، تصویری کم‌نظیر از همزیستی انسان و طبیعت در دل کویر ارائه دهد. وی افزود: محصولات بومی همچون گردو، بادام، زرشک و عناب همراه با مراتع و پوشش گیاهی متنوع، ظرفیت‌های طبیعی منطقه را نشان می‌دهد.
مراسم عروسی چنشت؛ آیینی ثبت‌شده در فهرست ملی
محمد عرب با اشاره به خانه‌های سنتی و سقف‌های چوبی روستا گفت: چنشت با حفظ اصالت خود، جلوه‌ای از سازگاری دیرینه مردم با محیط ارائه می‌دهد. فرهنگ غنی مردم شامل آیین‌ها، لباس‌های رنگارنگ، موسیقی بومی و سنت‌های کشاورزی و دامداری، بخش مهمی از میراث ناملموس روستا را تشکیل می‌دهد.وی افزود: در کنار طبیعت چشم‌نواز، زیارتگاه بی‌بی زینب خاتون، چشمه‌ها و قنات‌ها، باغستان‌ها و مزارع پلکانی و کوچه‌باغ‌های سنتی، تجربه‌ای منحصر به فرد برای گردشگران فراهم می‌کند. عرب به مراسم عروسی چنشت اشاره کرد و گفت: این مراسم طی سه روز برگزار می‌شود و روز قبل از عروسی، عروس و داماد همراه خانواده به شهرهای بیرجند، مشهد، زاهدان و زابل رفته و پارچه‌ها و لباس‌های سنتی و رنگی خریداری می‌کنند. برای بردن عروس به خانه داماد از اسب استفاده می‌شود که به زیبایی تزئین شده است. این مراسم با شماره ۴۹ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.وی ادامه داد: «مهارت ساخت کلاه پولی، که با شماره ۲۲۲۹ در فهرست میراث معنوی ثبت شده، نماد دیگری از فرهنگ زنده زنان چنشت است. این کلاه با پارچه‌های متنوع، منجوق و سکه‌های نقره تزئین شده و در روز عروسی به عنوان هدیه از مادر به دختر داده می‌شود. معاون گردشگری استان با بیان اینکه مردم چنشت با وجود چالش‌های اقلیمی و مهاجرت، همچنان با کشاورزی، دامداری و صنایع‌دستی حیات اجتماعی و اقتصادی خود را حفظ کرده‌اند. ادامه داد: مشارکت فعال مردم در آیین‌ها و حفظ فرهنگ بومی، نشانه‌ای از پایداری اجتماعی این جامعه است.محمد عرب در پایان تأکید کرد: «چنشت با هم‌نشینی کم‌نظیر طبیعت و فرهنگ، میراث ملموس و ناملموس، موقعیت جغرافیایی ممتاز، پایداری زیست‌محیطی و اقتصادی و پویایی فرهنگی، شایسته معرفی در سطح ملی و بین‌المللی است. ثبت جهانی چنشت نه‌تنها به ماندگاری جمعیت و رونق اقتصادی منطقه کمک می‌کند، بلکه الگویی از همزیستی پایدار انسان و طبیعت ارائه می‌دهد».
دومین روستای ایران
در مسیر یونسکو هستیم
هادی حق‌پناه، سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان سربیشه نیز گفت:روستای چنشت یکی از هفت روستای شگفت‌انگیز کشور است و ما به‌صورت جدی در حال آماده‌سازی پرونده برای ثبت جهانی آن هستیم. وی تاکید کرد: این پرونده به‌زودی به یونسکو ارسال می‌شود و در صورت موفقیت، چنشت بعد از ماسوله، دومین روستای حوزه گردشگری در کشور خواهد بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت می‌رسد. وی یاداور شد: خوشبختانه مهارت ساخت کلاه‌پولی رستم به نام چنشت، ثبت ملی شده است. در کنار آن، آیین عروسی چنشت هم یکی از خاص‌ترین آیین‌های زنده در کشور است که امروز هم شما خودتان از نزدیک شاهدش بودید. وی با اشاره به اینکه عروسی سه روز طول می‌کشد؛ خاطر نشان کرد: روز اول مراسم حنابندان، روز دوم بردن جهیزیه عروس به خانه داماد، و روز سوم هم مراسم حمام داماد است که به‌صورت سنتی انجام می‌شود. داماد با لباس محلی و اسب از مسیر چشمه تا خانه عروس حرکت می‌کند؛ خبری از ماشین نیست. همین اصالت، چنشت را خاص و واجد ارزش ثبت جهانی کرده است.
بقعه سید حامد علوی
محور آیین‌های دینی و عزاداری
حق پناه با بیان اینکه یکی از عناصر هویتی روستا، وجود بقعه متبرکه سید حامد علوی است که شجره‌نامه‌اش ثبت‌شده و مورد تأیید است، اضافه کرد: این مکان محور اصلی مراسم مذهبی روستا به‌ویژه در ایام شهادت امام جعفر صادق (ع) است.
وی با اشاره به اینکه براساس منابع تاریخی، جنگی میان سید حامد و لشکر خلافت عباسی در پایین‌دست چنشت رخ داده. ایشان و یارانش در آن منطقه به شهادت می‌رسند، و باقی‌مانده یاران پیکرها را در غاری پنهان می‌کنند و به سمت منطقه‌ای که امروزه به باقریه بیرجند معروف است، کوچ می‌کنند. یادآور شد: پس از چند سال، اجساد شهدا را به محل فعلی بقعه منتقل می‌کنند و دفن می‌شود. این وقایع تاریخی مستند است و بخشی از جذابیت معنوی روستاست.
چنشت در رادار جهانی؛ الزامات یونسکو برای ثبت جهانی روستا
سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان سربیشه گفت: چنشت به‌عنوان نخستین گزینه خراسان جنوبی برای کاندیداتوری ثبت جهانی، با تحقق سه شاخص یونسکو شامل «پایداری محیط‌زیستی، اقتصادی و فرهنگی» گام‌های مؤثری برداشته و اکنون زیر ذره‌بین ناظران جهانی قرار گرفته است.حق‌پناه با بیان اینکه در حوزه محیط زیست اقداماتی نظیر جمع‌آوری زباله‌ها، تجهیز دهیاری به ماشین مخصوص حمل زباله و برگزاری دوره‌های آموزشی توسط انجمن‌های زیست‌محیطی انجام شده است. ادامه داد: همچنین در بخش زیرساخت‌ها، ساخت سرویس‌های بهداشتی جدید و نصب تابلوهای دو زبانه در حال انجام است.به گفته او، تمام این اقدامات باید با گزارش مکتوب، عکس و پوشش رسانه‌ای مستند و ضمیمه پرونده ثبت جهانی شود.
نظارت‌های سرزده یونسکو
سرپرست میراث فرهنگی سربیشه بیان کرد: ناظران یونسکو تاکنون بازدیدهایی از چنشت داشته‌اند؛ برخی از این بازدیدها حتی به‌صورت سرزده انجام شده است. وی گفت: گزارش‌های این بازدیدها مستقیم به سازمان ارسال می‌شود و این امر نشان‌دهنده جایگاه جدی چنشت در روند جهانی شدن است. به گفته او، کارگروه‌های تخصصی در وزارتخانه نیز پیگیری مستمر پرونده را بر عهده دارند.
جمعیت پویا و مهاجرت معکوس
حق‌پناه با اشاره به جمعیت ۴۸۰ خانواری چنشت معادل حدود ۱۶۰۰ نفر گفت: جمعیت
این روستا از برخی شهرهای اطراف نیز بیشتر
است. وی تصریح کرد: یکی از شاخص‌های ارزشمند چنشت، پدیده مهاجرت معکوس است؛ به‌طوری که بسیاری از اهالی دوباره به روستا بازگشته‌اند و حتی کسانی که در شهر شاغل هستند، در مراسم‌ها و تعطیلات به چنشت بازمی‌گردند. به گفته او، این حضور فعال جمعیت یکی از شروط مهم یونسکو برای ثبت جهانی است.حق‌پناه در پایان گفت: ما در میراث فرهنگی شهرستان، با همکاری بخشداری مود، دهیاری، فرمانداری و نهادهای بالادستی، تمام توان خود را برای ثبت جهانی این روستای تاریخی به کار گرفته‌ایم. به باور او، چنشت فقط یک روستا نیست؛ بلکه نمادی زنده از همزیستی فرهنگ، تاریخ و طبیعت در دل کویر است.
