هرم پور

خیلی دوست دارم مجالی و فرصتی بود که همین جا و در قالب همین ستون سرمقاله ها، گهگاه از عکس های قدیمی بیرجند، یکی دو تا را می گذاشتم. حالا که نمی شود، گاهی بد نیست کتابهای تاریخ بیرجند را باز کنید، اگر حالی داشتید و روزگار گرانِ امروز، رمقی برایتان گذاشت، یک عکس بازی درست و حسابی با تصاویر به یادگار مانده از بیرجند قدیم راه بیندازید و در آن حال و هوای تکرار ناشدنی، چند دقیقه ای خوب غرق شوید. عکس ها عموماً حرف های زیادی برای شما دارند، و در سرسرای خاطرات بی حد و اندازه ی این دیار، اغلب هم بوی «کاج» می دهند، مخصوصاً اگر عکس های خیابانها و پیاده روهای دهه سی و چهل و پنجاه بیرجند باشند که تازه، «کاج های» نونهال و جوان را با هزار عشق و محبت و امید، دو طرف خیابانها کاشته بودند، سخت مواظبتشان می کردند، حواسشان به آب و کودشان بود و کاج ها هم برای رهگذران، غمزه ای می کردند و نوید شهری سبز را می دادند. دهها سال گذشت. کودکان آن روزها مردان و زنان بزرگسال امروزند و جوانان آن سالها، مردان و زنانی که امروز پدربزرگ و مادربزرگ های ما شده اند. همگی هرچقدر در همه ی این سالها، با نازهای بیهوده مان، غُر زدیم و هرچقدر نق و نوق کردیم، آخرش باز هم همین کاج هایی که بعضیهایمان گفتیم عامل افسردگی و عقب ماندگی ما شده اند و بعضی های دیگرمان گفتیم علت العلل خیلی از حساسیت ها و بیماری هایمان هستند، سمبل ها و نمادهای دوست داشتنی شهرمان باقی ماندند. حالا هم همگی پذیرفته ایم که در شهری کم آب و سخت مثل بیرجند، آنچه باز هم بهتر و بیشتر از هر درختی، با ما ساز می شود، همین کاج است و بس. آنچه باز دمی اجازتی می دهد که در سایه سارش، آسوده بنشینیم و لذتی ببریم، چیزی بخوریم یا لحظه ای را در کنار خانواده ها، در فراق غم ها و غصه هایمان، به رفاقتی بگذرانیم، باز همین درخت سوزنی همیشه سبز است و بس. آنچه باز شهرمان را در حاشیه کویر خشک، به سبزی و طراوت، مثال زدنی می کند همین کاج است و بس. اما چه کنیم که یکی از آن عادتهای بد ما این است که علاوه بر آدم های بومی که گاهی با آنها سر ناساز داریم، با داشته های طبیعی و سرمایه های فرهنگ بومی مان هم سر ناسازگاری بلند می کنیم و چنان به پایشان می پیچیم و چنان به سرشان می کوبیم که نگو و نپرس؛ حالا می خواهد درخت باشد، یا میراث تاریخی چندین و چندساله مان. خلاصه اینکه خیلی هوادارش نیستیم. هر بار که می بینم یا می شنوم(که متأسفانه در این ماهها و سالها از شنیده گذشته و به تکرار رسیده) کاجی را در گوشه ای خشکانده اند یا تیشه به ریشه اش زده اند یا به عمد و به بهانه طرح تعریض یا ساختمان سازی، از بیخ برکنده اند و به کناری انداخته اند، احساس می کنم ریشه های فرهنگ و رگ های تاریخ مان را یکی یکی بُریده اند و به گوشه ی مردابگون فراموشی ها سپرده اند. هیچ دلسوزی، هیچ جامعه ای، هیچ شهری، هیچ مسؤولی، هیچ علاقه مندی، هیچ مدعی فرهنگ و تمدنی و هیچ انسانی آن نمی کند که امروز ما با این میراث های تکرار ناشدنی مان در بیرجند می کنیم. ما علیرغم همه خوبی هایی که مدعی آن هستیم، به شدت نسبت به میراثمان بی تفاوتیم و به شدت نسبت به کارکردهای این میراث، غافل و بی اطلاع. کاج، نمادی از ریشه های فرهنگی ماست و بی تفاوتی به این ریشه، بی تفاوتی نسبت به اصل و اساسی است که سالهاست به آن احترام گذاشته ایم و درباره اش صحبت کرده ایم. کارشناسان فن این روزها به درست یا به غلط به این نتیجه رسیده اند که کاج را به جز چند درصد محدود، نباید به عنوان درختِ پایه در شهرها کاشت، می گویند خاک را خراب می کند، حساسیت می آورد و می گویند و می گویند و می گویند. همگی درست و همگی قابل احترام. اما کاج، برای ما و شهر ما، یک «نماد» است. نمادی که سالها و چه بسا قرنهاست با آن زندگی کرده ایم و به دیگر جوامع فخر شایسته فروخته ایم. در تعجبم در همه ی این سالها، نه از علاقه مردم به کاج ها کم شده و نه مسؤولان جایگزینی مناسب تر و بهتر از آن معرفی کرده اند، و در تعجبم که در لابلای غفلت های همیشگی مان، چرا اینگونه با این کاج های مظلوم رفتار می کنیم؟بیرجندِ بدون کاج، شهر لخت بدون خاطرات است. شهر بی خاطره، شهر مرده ی بی فرهنگ است و شهر بی فرهنگ، شهریست که در دیروزش باقی می ماند، نه در امروز و فردایش. در قبال کاج ها، انتظار از سازمانهای مردم نهاد، مدرسه ها و دانشگاهها، شورای شهر، نخبگان و فرهیختگان و رسانه ها، حتی دستگاههای اجرایی و نظارتی، بیش از آن است که امروز می بینیم. تعهد در قبال کاج ها، تعهد در قبال فرهنگ این منطقه است و بی تفاوتی نسبت به سرنوشت کاج ها، بی تفاوتی نسبت به هویتی است که بخشی از فرهنگ ما شده است.این غفلت، بخشودنی نیست.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را درباره این سرمقاله به شماره ۰۹۳۰۴۹۴۳۸۳۱ ارسال بفرمایید)