هرم پور

مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور یکی از اندیشکده های مهم در حوزه توسعه است. این مرکز با استفاده از نقطه نظرات نخبگان، صاحب نظران و پژوهشگران دانشگاهی، مدام وضعیت توسعه ایران را رصد و به دستگاههای مختلف، پیشنهادات خود را مبتنی بر آینده نگری ارائه می کند. این مرکز در روزهای اخیر یک گزارش جالب با عنوان «کلان روندهای منتخب برای ارزیابی توسعه منطقه ای ایران» توسط خانم «الهام وفایی» منتشر و برای استفاده عموم علاقه مندان روی سایت خود قرار داده است. من هم این پژوهش را چند روز قبل مطالعه کردم. نکات جالب و قابل توجهی داشت، نکاتی که برخی از تجربه های ما در این شانزده سال پس از تأسیس استان را مثل آیینه ای پیش رویمان می گذاشت و به تفکرمان وا می داشت. مثلاً در این پژوهش که سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵ را شامل می شود، تحلیل توسعه درون منطقه ای نشان می دهد کمترین جمعیت ها مربوط به استان های ایلام، کهکیلویه و بویراحمد، خراسان جنوبی، و خراسان شمالی بوده اند. این پژوهش تأکید می کند توسعه مناطق و استانهای کشورتقریباً تمایل به مرکز دارد و اکثر استانهای توسعه نیافته در مرکز قرار دارند. در بعد مناطق داخلی ایران هم تأکید می کند که بین استانهای مختلف از لحاظ وضعیت جفرافیایی، جمعیتی و …، عدم تعادل مشاهده می شود. این پژوهش با بیان اینکه «توسعه»، در برگیرنده تمام ابعاد زندگی است، معیارهای توسعه منطقه ای را اقتصادی، سیاسی، سازمان فضایی، اجتماعی، علم و فناوری و زیست محیطی بر می شمارد. در ادامه با بیان اینکه خراسان جنوبی در سال ۱۳۸۵ حدود ۶۳۶۴۲۰ نفر جمعیت داشته و در سال ۱۳۹۵ این جمعیت به ۷۶۸۸۹۸ نفر رسیده است، تصریح می کند که خراسان جنوبی دارای روند جمعیتی افزایشی بوده است و این روند همچنان ادامه هم خواهد داشت. بر این اساس میزان شهرنشینی خراسان جنوبی را در سال ۱۳۸۵ به میزان ۵۱.۳۳ درصد و در سال ۱۳۹۵ این میزان را ۵۹.۰۲ درصد ذکر می نماید. همچنین نرخ بیکاری را در سال ۱۳۸۵ برای خراسان جنوبی به میزان ۱۶.۸۵ درصد و در سال ۱۳۹۵ برای استان ما ۱۲.۳۷ درصد عنوان می کند. یک پیش بینی جالب هم از جمعیت استان در سالهای منتخب پیش رو می دهد که بر اساس آن، احتمالاً جمعیت خراسان جنوبی در سال ۱۴۰۰ به ۸۳۴ هزار نفر، در سال ۱۴۰۵ به میزان ۸۹۴ هزار نفر، در سال ۱۴۱۰ به جمعیت ۹۴۷ هزار نفرو در سال ۱۴۱۵ به ۹۹۹ هزار نفر خواهد رسید. در ادامه در این پژوهش بیان شده که اگر توسعه متوازن در بین مناطق مختلف یک کشور صورت پذیرد، انتظار می رود منجر به «رفاه اجتماعی همگانی» شود. در این پژوهش جدولی هم تحت عنوان جدول تحرک استانها در سلسله مراتب استانی آمده است. در این جدول می بینیم که بر اساس نتیجه یک پژوهش در سال ۱۳۴۵، خراسان(قبل از تقسیم) جزو مناطق نسبتاً توسعه یافته بوده، در سال ۱۳۵۵ و بر اساس یک تحقیق دیگر، خراسان جزو مناطق دارای توسعه متوسط بوده، در سال ۱۳۷۵ هم باز خراسان جزو استانهای توسعه متوسط بوده، در سال ۱۳۸۵ و بر اساس نتیجه یک پژوهش، خراسان جنوبی جزو مناطق توسعه نیافته شده و در سال ۱۳۹۷ هم بر اساس یک تحقیق دیگر، در جدول استانهای توسعه نیافته و محروم آمده است. نهایتاً هم این تحقیق بیان می کند که در ۵۰ سال اخیر تغییر محسوسی در مناطق مورد بررسی این پژوهش، صورت نگرفته و لذا نشان دهنده ی عدم تعال و توازن منطقه ای است. یادم آمد در جلسات مختلف، در سرمقاله ها و گزارش ها و یادداشت های متعدد، خطاب به مسؤولین محترم استانی و کشوری، بارها خطر عدم تعادل های منطقه ای را یادآوری کردیم و نسبت به روند افزایشی مؤلفه هایی که این عدم تعادل ها را تشدید می کنند هشدار دادیم. هرچند معتقدم عمدتاً مدیران تلاش کرده اند که خدمت کنند، اما حقیقت این است که «خدمت کردن» با «تفکر کردن» از زمین تا آسمان تفاوت دارد. لذا خدمت بی تفکر و برنامه که خیلی هم خطرناک است، باعث شده بخشی از این عدم تعادل ها به وجود بعضی ایرادها و نقص ها در مدیریت استان در برخی از این سالها و بخش عمده تری از آن به وجود مشکل در مدیریت کلی حوزه توسعه کشور بر گردد. ناراحت و گاهی حتی نگران می شوم که این واژه های شیک و قشنگی مثل «عدم تعادل های منطقه ای» در آینده چه بر سر این استان و مردمش خواهند آورد و خوشحالم که در این سالها، مراکز، اندیشکده ها، پژوهشکده ها و نهادهایی به فکر پیدا کردن مشکل و همچنین ریشه یابی دلایل آنها پرداخته اند. همه ی درسی که از این پژوهش ها می توان گرفت این است که باید از گذشته بیاموزیم و برای آینده، بهتر از دیروز و امروزمان تصمیم بگیریم. ما در خراسان جنوبی سرمایه های انسانی بسیار توانمندی داریم، اقتصادی داریم که می تواند با تکیه بر محصولات پرسود و بومی کشاورزی، یک تحول اساسی را رقم بزند، امنیت بسیار خوبی داریم که می تواند روی حضور سرمایه گذاران و تخلیه سرمایه هایشان روی زمین صنعت خراسان جنوبی به شدت اثرگذاری مثبت داشته باشد، فرهنگی غنی داریم که می توان روی آن برای ایجاد تربیت توسعه محور خیلی حساب باز کرد، بازارچه های مرزی داریم که به شدت می توانند نه تنها در اقتصاد استان، بلکه در ایام تحریم، حوزه های مختلف اقتصادی کشور را متحول کنند. اما همه ی این ها یک شرط اساسی دارد؛ اینکه خودمان را و همدیگر را باور کنیم، فرهنگ تعامل و کار در کنار همدیگر و با یک هدف مشترک، یعنی توسعه مجموعه ای به نام خراسان جنوبی را بیاموزیم، سرمایه های انسانی خودمان را قدر بشناسیم و منکوب و نا امیدشان نکنیم، مهاجرت نخبگان، مهاجرت های اقتصادی واجتماعی از روستاها، حاشیه نشینی و آسیب های اجتماعی را مدیریت کنیم، قانون را تسهیل کنیم و نهایتاً هرکدام، در هر جایگاهی صرفاً به کار تخصصی خودمان و خدمت همراه با تفکر و برنامه بپردازیم.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را درباره این سرمقاله به شماره ۰۹۳۰۴۹۴۳۸۳۱ ارسال بفرمایید)