هرم پور- برگشتن به عقب، چند قدمی دوباره بر خلاف حرکتِ  رو به جلوی همیشگی  برداشتن و خاطره بازی با آنچه از گذشته برای ما به یادگار مانده همیشه زیبا و بسیاری از اوقات، پربرکت است. مخصوصاً اگر  این خاطره بازی، رنگ و لعاب آماری هم به خودش بگیرد که هم لذتش بیشتر می شود و هم برکتش. اخیراً معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان در یک اقدام بسیار جالب و تحسین برانگیز، کتاب نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۳۵ برای شهرستانهای استان خراسان جنوبی را منتشر کرده است. می دانید که اولین سرشماری جمعیتی ایران به روش نوین در سال ۱۲۶۴ و در زمان ناصرالدین شاه قاجار انجام شده است. سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان در تلاشی قابل تقدیر با سرجمع کردن مجموعه ای از آمار و اطلاعات موجود در مخازن آماری و اسناد موثق، آمار شهرها و شهرستانهایی که امروز در مجموعه  ای به نام استان خراسان جنوبی کنار هم قرار گرفته اند را جمع آوری، تحلیل و منتشر کرده است. امروز  نگاهی به بخشی از این آمار می اندازیم که هم خاطره بازی کنیم و لذت ببریم و هم از میان تفاوت های مهم آماری بیش از ۶۵ سال قبل با امروز، درس های فراوان بیاموزیم. کل جمعیت سرشماری شده استان(تأکید می کنم که در آن زمان چیزی به نام استان خراسان جنوبی وجود نداشته و آنچه ما اینجا به عنوان استان، آمارش را برای شما خواهیم آورد، در حقیقت آمار شهرستانهایی هستند که امروز از کنار هم قرار گرفتنشان، خراسان جنوبی ایجاد شده است) ۲۷۲ هزار و ۳۷۲ نفر بوده است. بر این اساس، ۵۲.۹ درصد جمعیت در حوزه بیرجند، ۲۳.۴ درصد جمعیت در قائن، ۱۳.۷ درصد جمعیت در طبس و ۱۰ درصد جمعیت هم در فردوس ساکن بوده اند.(بیرجند در سال ۱۳۰۷ شهر و در سال ۱۳۱۶ شهرستان شده است و در زمان سرشماری، جمعیت کل حوزه سرشماری بیرجند ۱۴۴ هزار و ۱۱۲ نفر و شهرستانهای خوسف، سربیشه، نهبندان و درمیان هم جزئی از بیرجند بوده اند).  جمعیت شهرنشینی استان در سال ۱۳۳۵، برابر با ۱۴.۷ درصد و نسبت روستانشینی در استان برابر با ۸۵.۳ درصد بوده است. یعنی در آن مقطع، بیش از ۸۵ درصد جمعیت استان در روستاها ساکن بوده اند. یکی از نتایج جالب این سرشماری، آمار با سوادان و بی سوادان استان است. ۱۸ درصد مردان بالای ۱۰ سال و فقط ۲ درصد زنان  بالای ۱۰ سال در آن مقطع قادر به خواندن و نوشتن بوده اند، ۱۶۴۸ نفر تحصیلات متوسطه داشته اند و در آن پهنای وسیع سرزمینی، فقط ۵۸ نفر از تحصیلات دانشگاهی برخوردار بوده اند! یکی دیگر از نکات جالب این کتاب، گزارش وضعیت اشتغال در آن زمان بوده است. ۸۳ درصد مردان ۱۰ ساله به بالا یعنی ۸۱ هزار و ۵۳۶  نفر به کار اشتغال داشته اند و جمعیت مردان در جستجوی کار در آن زمان ۲ درصد بوده است. در بین زنان ۱۰ ساله به بالا نیز ۶۸ درصد خانه دار بوده اند و ۲۰ درصد شاغل، و جالب تر اینکه فقط  32 نفر اعلام کرده اند در  جستجوی کار هستند. ۱۰۲ هزار نفر از افراد ۱۰ ساله به بالا در استان به کارهای سودمند انتفاعی اشتغال داشته اند، ۴ درصد مزدبگیر، ۳ درصد استخدام دولت، ۱ درصد کارفرما و ۴۴ درصد عهده دار انجام کارهای خودشان و همچنین ۸ درصد هم کارگر خانوادگی بوده اند، یعنی در کارگاههای خانوادگی خودشان یا اقوامشان کار می کرده اند. در آن زمان یعنی در ۶۵ سال قبل، ۷۲ درصد از مشاغل، زراعتی، ۱۳ درصد پیشه های صنعتی، ۵ درصد  خدماتی، ۴ درصد فروشندگی و ۲ درصد حمل و نقل و ۴ درصد هم سایر کارها بوده است. در همین حال، ۸۵ درصد زنان در پیشه های صنعتی، ۸ درصد در حوزه خدمات، ۵ درصد در زراعت، ۱ درصد در مشاغل حرفه ای و ۱ درصد هم در سایر کارها مشغول به فعالیت بوده اند. آمار سرشماری سال ۱۳۳۵ نکات جالب توجه دیگری هم دارد. ۶۱ درصد واحدهای مسکونی در استان از خشت و ۲ درصد از گِل، ۳ درصد از مخلوط آجر و خشت و بقیه از آجر و چوب و سنگ و  و چادر ساخته شده بودند. همچنین در آن مقطع یعنی ۶۵ سال پیش، ۸۰ درصد ساکنین، مالکِ منازل مسکونی خود و ۴ درصد در منازل اجاره ای سکونت داشته اند. ۱۵ درصد هم در ساختمانی که متعلق به خودشان نبوده ولی اجاره هم پرداخت نمی کرده اند سکونت داشته اند. اما از این آمار چه درس هایی می توانیم بگیریم؟ شاید اینکه به گذشت سریع زمان بیشتر از قبل ایمان می آوریم. شاید اینکه به اهمیت مکتوب کردن آمار و اطلاعات بیش از گذشته واقف می شویم. شاید اینکه  نقاط اوج و فرود، موفقیت و شکست طرح ها، و میزان تناسب امکانات ومشاغل با جمعیت ها را بهتر درک می کنیم. شاید درس می گیریم که مجرای برنامه های ریزی های حال و آینده، از آمار گذشته می گذرد. شاید یاد می گیریم که باید همیشه تمام قد به احترام آمار بایستیم. شاید هیچکدامشان و شاید هم همه شان. اما مهم این است که این آمار را ببینیم، بخوانیم و همگی،  تحفه برداریم.

(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را درباره این سرمقاله به شماره ۰۹۳۰۴۹۴۳۸۳۱ ارسال بفرمایید)