محبوبه فلاح، دکترای مدیریت و رئیس گروه آمایش، برنامه ریزی
و بهره وری سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان جنوبی

حوزه­ های روستایی به عنوان قاعده نظام و فعالیت ملی، نقش اساسی در توسعه کشور دارد؛ چرا که توسعه پایدار سرزمین در گرو پایداری نظام روستایی به عنوان زیر نظام تشکیل دهنده سرزمین است و پایداری فضاهای روستایی در ابعاد مختلف می­تواند نقش مؤثری در توسعه محلی، منطقه ای و ملی داشته باشد. اگر در جریان پیشرفت و توسعه فضاهای روستایی وقفه ای ایجاد شود، آثار و پیامدهای آن نه تنها حوزه­های روستایی، بلکه مناطق شهری و در نهایت کلیت سرزمین را در بر خواهد گرفت. از این روست که نقش و جایگاه روستاها در فرآیندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس­های محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی همچون فقر گسترده، نابرابری فزاینده، رشد سریع، جمعیت، بیکاری و حاشیه نشینی شهری موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری شده است. بدین­سان، روستا و توسعه روستایی همواره دغدغه و یکی از نگرانی­های جدی اندیشمندان و سیاست­گذاران در کشورهای در حال توسعه بوده است. این دغدغه در برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور بیشتر نمود یافت. به نحوی که در جزء الف ماده ۲۳، تکلیف مصرحی در این خصوص تبیین شد که در سایر ادوار برنامه ریزی تا این اندازه مصرح مورد توجه قرار نگرفته است. براساس این جزء از قانون برنامه ششم، دولت مکلف است در پنج هزار روستا برنامه توسعه اقتصادی و اشتغالزایی را به وسیله سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهیه کند و به تصویب شورای توسعه و برنامه ریزی استان مربوطه برساند. این برنامه ها در راستای برنامه ریزی منطقه ای و تقویت اقتصاد روستایی و توسعه اقتصاد صادرات محور در طول اجرای قانون برنامه هر سال و با توجه به استعدادها و ظرفیتهای بومی و محیطی و قابلیت محلی- اقتصادی آن منطقه، با مشارکت نیروهای محلی و با بهره گیری از تسهیلات بانکی، حمایتهای دولتی و سرمایه گذاری بخش خصوصی انجام خواهد شد. سازمان برنامه و بودجه کشور نیز موظف شده است تعداد روستاهای سهمیه استانی را اعلام نماید. بر این اساس تکلیف استان خراسان جنوبی تدوین سالانه ۱۱۶ سند روستایی و در مجموع ۵ سال، ۵۸۰ برنامه روستایی بوده است. از این تعداد در سال های گذشته ۲۳۴ برنامه تدوین که پس از بررسی کارشناسی، در شورای برنامه ریزی و توسعه استان مطرح شده و در حال حاضر ۴۵۳ برنامه دیگر نیز در دست تدوین است و امید است تا پایان امسال عملیات تدوین برنامه ها به اتمام برسد. در مجموع ۶۸۷ برنامه روستایی برای روستاهای خراسان جنوبی تدوین خواهد شد که بیش از تکلیف تعیین شده استان خواهد بود. روستاهای منتخب این طرح، روستاهای بالای ۲۰ خانوار استان بوده اند. با توجه به اینکه تدوین اسناد با رویکرد پهنه ای انجام می گیرد، نتایج قابل تعمیم به سایر روستاهای دهستان ها نیز خواهد بود. ضمن اینکه عملیات تدوین اسناد روستایی در تمامی دهستان های استان انجام شده است. روش انجام مطالعات این برنامه در سطح اول و برای تدوین برنامه راهبردی، تحلیل ثانوی آمار و اطلاعات موجود، تحلیل محتوای اسناد فرادست و گزارش‌های موجود و نیز بحث گروهی متمرکز برای بهره گیری از نظرات خبرگان دستگاهی و محلی است. در سطح دوم نیز احصاء برنامه ها و اولویت های دستگاه های اجرایی ذی‌ربط و به منظور ایجاد مشارکت جوامع محلی، روش ارزیابی مشارکتی روستایی (PRA) بوده است. بر اساس این مطالعات، پتانسیل ها و چالش های روستاهای استان شناسایی و رسته های شغلی اولویت دار در روستاهای استان و روش های ایجاد زنجیره ارزش با توجه به نیاز بازار در این روستاها مشخص شده است. به نحوی می توان گفت با اجرای موفق این طرح مهم، نقشه راه توسعه روستایی استان تدوین شده است و بر اساس این نقشه ی راه، روزهای بسیار درخشان و مطلوبی در انتظار روستاهای استان و توسعه پایدار خراسان جنوبی خواهد بود.