کاری- هوا تار شده از گرد و غبار، آنقدر که آسمان عصر شبیه حوالی غروب، سرخ و خاکستری شده است. رسانه‌ها و تلویزیون از خطرناک بودن این هوا برای گروه‌های حساس و پرخطر می‌گویند و توصیه می‌کنند مردم در خانه بمانند. کف کوچه و خیابان اما روایت‌های دیگری در جریان است. این قصه تکراری این روزهای استان خراسان جنوبی است که مشکلات زیادی برای همشهریان و هم استانی ها بوجود آورده، برای واکاوی علل این مشکل و مخاطره محیط زیستی نشستی با برخی از صاحبنظران حوزه محیط زیست برگزار کردیم:

در رنگ بندی هشدارها به صورت زرد ؛ نارنجی و قرمز صادر می شود
رئیس اداره پیش بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی با بیان اینکه وضعیت تغییرات آب و هوایی به صورت روزانه رصد می شود، اضافه کرد: بر اساس الگوی نقشه ها و تصاویر ماهواره ای و داده های دیدبانی شده وضعیت هوا برای ۵ روز آینده پیش بینی می شود. جواد نخعی یادآور شد: براساس اطلاعات کسب شده از نقشه های هواشناسی و وضعیت جوی، زمان و وسعت پدیده مخرب هشدارها دسته بندی و صادر می شود. وی با اشاره به اینکه رنگ‌بندی‌ هشدارها به دستگاه‌های مختلف و حتی مردم کمک خواهد کرد که اقدامات مناسبی پیش‌ از وقوع مخاطرات جوّی انجام دهند، تصریح کرد: رنگ‌بندی هشدارها ترکیبی از احتمال وقوع یک پدیده هواشناسی و میزان خسارت آن است. وی یادآور شد: رنگ بندی هشدارها به صورت زرد، نارنجی و قرمز صادر می شود.رئیس اداره پیش بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی با بیان اینکه براساس ماتریس رنگ بندی هشدارها لحاظ می شود و هشدار قرمز زمانی صادر می گردد که خسارت گسترده و نیازمند اقدام فوری و همه جانبه از سوی مردم و مسئولین دارد و امکان وقوع تخریب و خسارت زیاد شده و فعالیت مردم را تحت تاثیر قرار می دهد.

بیشتر مخاطرات جوی منشأ اقلیمی دارد
نخعی با اشاره به اینکه بیشتر مخاطرات جوی منشأ اقلیمی دارد، ادامه داد: عواملی همچون شرایط زمین، توپوگرافی منطقه، طول و عرض جغرافیایی، پوشش گیاهی در شدت و َضعف حوادث طبیعی تأثیر گذار هستند.وی با اشاره به اینکه منشأ گرد و خاک اخیر از صحرای قره قوم ترکمنستان در اثر جریانات واچرخندی سامانه پرفشار سطح زمین است، اضافه کرد: این گرد و غبار از سرخس و تایباد به حاجی آباد و زیرکوه و سپس به زابل می رسد و عمده مرز شرقی را متأثر می سازد.این کارشناس ارشد هواشناسی استان یادآور شد: بادهای ۱۲۰ روزه از حول و حوش ۱۰ خرداد تا اواسط مهرماه شروع شده و بیشترین تأثیر گذاری آن از خرداد تا مرداد می باشد.رئیس اداره پیش بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه مقدار رطوبت در آشکار سازی پدیده های خاکی مثل گردوخاک مؤثر است، ادامه داد: دستگاه های پایش گردوغبار درصد ذرات pm10 و pm2.5 را مشخص و غلظت ذرات را اندازه گیری می کنند. نخعی با بیان اینکه داده هواشناسی مرز سیاسی ندارد همه کشورهای عضو سازمان جهانی هواشناسی بر اساس تکالیف بین المللی تبادل داده هواشناسی دارند، خاطر نشان کرد: مثلاً داده های هواشناسی عراق و ترکیه برای کشور ما مهم است و در این موارد تبادل اطلاعات انجام می شود. رئیس اداره پیش بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی یادآور شد: در انجام فعالیت هواشناسی در راستای حفاظت از جان و مال مردم باید به تفسیر دو کلمه ببین و بگو بپردازیم که کار بسیاری دارد به این معنا که بر اساس مشاهدات ایستگاه ها و کاربست تئوری و مدلسازی پیش بینی های جوّی صادر می شود لذا داده های دیده بانی و کالیبره بودن ادوات هواشناسی ایستگاه ها و سنجنده های مربوط به هر کدام از فراسنج های هواشناسی به عنوان داده های ورودی مدل های پیش بینی عددی نقش بسیار مهمی در صحت و دقت پیش بینی وضعیت جوّی دارند. وی یادآور شد: از ابتدای سال جاری ۲۰ هشدار سطح زرد و ۶ هشدار سطح نارنجی و یک هشدار سطح قرمز صادر شده است
خراسان جنوبی در رده یک
استان های غباری قرار دارد
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه استان ما جزوه استان های رده یک غباری کشور قرار دارد، گفت: ۵ ایستگاه سنجش کیفی هوا در ۴ شهرستان استان وضعیت هوا را رصد می کنند. فاطمه دعاگویان یادآور شد: بنا بر اطلاعات به دست آمده در سه ماه اول سال ۲۰ روز بی کیفیت و در تیرماه تا کنون ۱۰ روز با کیفیت هوای مطلوب ثبت شده است. وی با اشاره به اینکه موضوعات گرد و غبار از طریق ستاد ملی سیاست گذاری و مدیریت پدیده گرد و غبار کشور، کارگروه زیر بنایی و کارگروه شرایط اضطرار وقوع پدیده گرد و غبار پیگیری می شود، ادامه داد: ستاد ملی، استان خراسان جنوبی را در زمره استان های موفق دراجرای طرح های گرد و غبار دانسته و خراسان جنوبی، برنامه جامع گرد و غبار ابلاغی ستاد را در شورای برنامه ریزی و توسعه استان با اولویت بندی پروژه ها مصوب کرده که نشان از همکاری و تعامل دستگاه های اجرایی در این مورد است.وی یادآور شد: براساس تحقیقات منشأیابی داخلی گرد و غبار ۵ میلیون هکتار از ۱۵ میلیون هکتار مساحت استان کانون غبارخیز بوده که سالانه حدود ۷۲۰ هزار تن غبار از این کانون ها در استان برخاست و نشست می کند.

۵۰۵ میلیارد تومان خسارت پدیده گرد و غبار به استان سالانه
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی عنوان کرد: براساس مطالعات دانشگاه شهید بهشتی با کارفرمایی ستاد، میزان ۵۰۵ میلیارد تومان خسارت پدیده گرد و غبار سالانه به منابع اقتصادی و زیستی استان وارد می شود که بیشتر به بخش کشاورزی وارد شده است. وی با بیان اینکه براساس مطالعات سال ۹۸ از بین شش استان گرد و غباری کشور در رتبه اول قرار گرفتیم، یادآور شد: در یک دوره ده ساله از سال ۹۷ تا ۱۴۰۴ میزان خسارت به بیش از ۳۸ هزار و ۹۸۰ میلیارد ریال می رسد که این رقم، نقش اقدامات پیشگیرانه و کنترلی را برای جلوگیری از خسارات برجسته می سازد.
وی با بیان اینکه در مطالعه سال ۹۸ ،کانون های اصلی بحرانی در مناطق شمال شرق ،جنوب شرق، شرق و شمال استان شناسایی شده، ادامه داد: ستاد ملی برنامه جامع مقابله با گرد و غبار استان را در سال ۱۴۰۰ برای افق ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۰ ابلاغ نموده ه موضوع به تمام دستگاه های اجرایی مسئول ابلاغ گردیده و دستگاه ها موطفند بر اساس اولویت بندی مصوب شورای برنامه ریزی پیگیر جدب اعتبارات و اجرای طرح ها باشند.معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: براساس نظر دبیر ستاد ملی بحران، خراسان جنوبی برای پیشگیری جزو استان های پیشرو بوده و از لحاظ همت و همکاری مثال زدنی می باشد.

ریزگردها، عامل بیماری‌های قلبی، تنفسی و آلرژی در کوتاه‌مدت هستند
مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند نیز با بیان اینکه وزارت بهداشت چندین سال است که به حوزه ریزگردها ورود پیدا کرده، گفت: بخشی از مطالعات با سایر سازمان ها و بخش دیگر که تخصص پزشکی دارد در دانشگاه علوم پزشکی مورد بررسی قرار می گیرد. مهدی پاک نیت اضافه کرد: ریزگردها در کوتاه‌مدت می‌تواند موجب ایجاد بیماری‌های قلبی، تنفسی و آلرژی شود؛ به همین دلیل باید برای کاهش اثرات آلودگی هوا بر سلامت انسان توصیه ‌های بهداشتی در زمان افزایش آلودگی هوا در نظر گرفته شود. مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند عنوان کرد: پذیرش بیماران و دسترسی آنها به درمان تسهیل شده و خوشبختانه در این خصوص مشکلی نداریم.
پاک نیت با اشاره به اینکه در سال ۹۸ مبلغ ۸۰۰ میلیون تومان اعتبار از صندوق ملی اعتبارات برای ریزگردها اختصاص یافت، ادامه داد: این اعتبار برای بخش های آموزش همگانی، تهویه مراکز بهداشتی، هوارسانی به مکان های همچون اتاق عمل و ایزوله و بخشی برای خرید دستگاه های سنجش آلاینده هزینه شد. وی با بیان اینکه آلودگی ذرات از اجزای مختلفی تشکیل شده و پس از استنشاق، می توانند بر ریه ها و قلب شما تأثیر بگذارند، ادامه داد: ذرات با قطر ۱۰ میکرومتر یا کمتر می توانند به راحتی وارد ریه ها شوند و به طور کلی خطر بیشتری برای سلامتی دارند.
پاک نیت با بیان اینکه شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود، خاطر نشان کرد: بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا سالم یا متوسط، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه ‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم برای همه گروه ‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است. وی یادآور شد: در هوای پاک که با رنگ سبز نشان داده می‌شود، شرایط کیفیت هوا مناسب است و خطری برای سلامت انسان ندارد.

چاپ پمفلت های آموزشی در خصوص ریزگردها
مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با اشاره به اینکه برای پیشگیری از مشکلات ریوی پمفلت های آموزشی در خصوص ریزگردها چاپ و در شهر پخش شد، اضافه کرد: خوشبختانه پس از کرونا استفاده از ماسک در بین مردم نهادینه شد و ماسک های محافظتی برای اقشار خاص و افرادی که مجبور به فعالیت در مراکزی مثل اورژانس هستند پیش بینی شده است. وی خاطر نشان کرد: تعداد مراجعه براثر آلودگی های تفنسی و گردو غبار دقیق قابل تفکیک نیست چرا که برخی افراد به بیمارستان مراجعه نکرده و در منزل یا مراکز بهداشتی و کلنیک ها مداوا می شوند.
پاک نیت با بیان اینکه براساس آمار اولیه تعداد ۸۶۳ نفر بیمار قلبی و عروقی در بیرجند و تعداد ۱۴ نفر در زیرکوه و ۴۸ نفر نیز به به بیمارستان نهبندان مراجعه داشته اند، خاطر نشان کرد: همانطور که گفته شد این آمار پخته و دقیق نیست و باید تعداد مراجعین به صورت دقیق ثبت شود چرا که علت برخی مراجعت ها به خاطر حساسیت فصلی می باشد. وی یادآور شد: براساس اطلاعات نرم افزاری سازمان بهداشت جهانی و خروجی اعداد و ارقام بیماران تنفسی و عروقی استان حجم خسارت در خراسان جنوبی در سال گذشته هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بود که مبلغ قابل توجهی است.

افزایش کانون های بادی به ۳۲ مورد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه متأسفانه کانون های بحرانی فرسایش بادی استان از ۲۸ مورد به ۳۲ مورد افزایش پیدا کرده، ادامه داد: این تغییرات اقلیمی از سال ۹۲ میلادی منجر به نشست های بین المللی شد تا توجه ویژه و خاصی به این موضوع انجام شود. علیرضا نصرآبادی با بیان اینکه همه کشورها باید به این موضوع ورود پیدا کنند و با افزایش سرانه فضای سبز و کنترل مناطق بیابانی در این راستا تلاش نمایند، افزود: به نوعی بحث بیابان بر اقدامات پیشی گرفته چون تعییرات اقلیم بسیار گسترده بوده و با افزایش دما بارش ها به شدت کم شده و عمدتاً به شکل رگباری و در بازه زمانی خاصی رخ داده و جذب مناسبی ندارد.وی با بیان اینکه در حوزه پدیده گرد و غبار در استان از مجموع وسعت بیش از ۱۵ میلیون هکتار، حدود ۱۴ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار عرصه های منابع طبیعی بوده، اضافه کرد: بیش از ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار عرصه های بیابانی استان است.

۵ میلیون هکتار تحت تأثیر فرسایش بادی است
وی یادآور شد: از این میزان حدود ۵ میلیون هکتار مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی بوده و بیش از ۲ میلیون و ۱۰۰ هکتار کانون های بحرانی فرسایش بادی در استان هستند.مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه کانون های بحرانی فرسایش بادی بسیار حساس بوده، بیان کرد: هیچ گونه فعالیتی نمی توان از نظر زیرساختی و عمرانی روی آن انجام داد و صرفاً در بحث احیا و مراقبت آن باید اقدام شود.وی اضافه کرد: به شکل ویژه از نظر میزان گستردگی به ترتیب اولویت طبس، نهبندان و زیرکوه سه شهرستانی بوده که بیشتر کانون های بحرانی فرسایش بادی استان را دارند.
نصرآبادی با تأکید بر اینکه پدیده گرد و خاک در استان منشأ ملی و فرا استانی نیز دارد، ادامه داد: خراسان جنوبی که استان مشرف به دو کویر بزرگ کشور است، از سمت شمال شرق و شرق نیز تحت تأثیر بادهای گرم و سوزان ۱۲۰ روزه سیستان قرار می‌گیرد.
وی بیان کرد : این بادها اندک بارش های استان را هم تبخیر می کند و سبب افت سفره های آب زیرزمینی و کاهش پوشش گیاهی و در نتیجه افزایش فرسایش خاکی به ویژه فرسایش بادی و پدیده گرد و خاک می شود.مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه در ایجاد و توسعه بیابان و بروز ریزگردها بسیاری از دستگاه ها و بخش ها دخیل هستند، یادآور شد: طبیعتاً در سطح بین المللی غیر از تغییر اقلیم اگر مورد واکاوی علمی قرار گیرد بیشتر عامل انسانی دخیل بوده که با تغییر کاربری ها و رشد بی رویه صنعت موجب تخریب پوشش گیاهی شده و این موارد را به دنبال داشته است.

طبیعت هنگام بهم خوردن تعادل محیط زیست مقابله می کند
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه طبیعت با گردن فرازی مخالف است، گفت: زمانی که تعادل محیط زیست به هم بریزد، طبیعت برای رسیدن به تعادل به مقابله می پردازد. محمد علی آخوندی عنوان کرد: باید خودمان را با طبیعت تطبیق دهیم و با حفظ منابع طبیعی و زیست محیطی آن را برای آیندگان نگهداریم.وی با تأکید به لزوم همکاری سازمان ها با محیط زیست و منابع طبیعی، اضافه کرد: باید این دو نهاد محیط زیستی تهاتری و با دید همکاری دوجانبه با سایر سازمان ها همکاری داشته باشند.به گفته وی؛ با پیشرفت بیابان نمی شود مقابله کرد در نتیجه باید تاب آوری را افزایش دهیم تا جلوی اثراث سوء این موضوع گرفته شود.

خشکسالی در خراسان جنوبی به بالای ۲۲ سال رسیده است
وی با اشاره به اینکه خشکسالی در خراسان جنوبی به بالای ۲۲ سال رسیده، یادآور شد: پس از سال ۷۶ بارندگی خوبی در استان نداشته ایم حتی اگر در یک دوره ده ساله بارندگی نرمال داشته باشیم باز هم جبران نمی شود.مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی با اشاره اینکه مهر تا مهر سال زراعی است و شاخص اعلام خسارت سخت می باشد، اضافه کرد: اعتبارات یکساله خشکسالی ۶ هزار ۵۶۰ میلیارد تومان برآورد شده که این خسارات بیشتر در بخش کشاورزی با ۶ هزار ۲۰۰ میلیارد ریال و سپس در بخش فضای سبز ۶۶۰ میلیارد تومان می باشد.وی خاطرنشان کرد: در این میان تنها حداکثر ۵۰ میلیارد تومان برای کشاورزان صدمه دیده لحاظ می شود که مسکن موقتی است که فقط از مهاجرت جلوگیری می کند .
آخوندی عنوان کرد: در صورت محقق شدن اعتبارات می توان آن را برای آبرسانی، تأمین علوفه، هدررفت آب، امنیت روستاهای مرزی، پساب فضای شهری، دام و هواشناسی هزینه کرد تا مشکلات خشکسالی کمتر شود. وی با اشاره به تعدیل استفاده از آب چاه های زیر زمینی، خاطر نشان کرد: مصرف آب در صنعت فقط ۲ درصد و در کشاورزی بیش از ۷۸ درصد است که توجیه ندارد.

معضل کمبود نیروی انسانی
وی کمبود نیروی انسانی را از دیگر عوامل مشکل ساز برای سازمان های فعال در این حوزه عنوان کرد و افزود: باید چارت سازمانی متناسب با نیروهای تقویت شده، و مجوز استخدامی ویژه بدهند تا با برنامه ریزی بتوان جلوی خطرات پیش بینی نشده را گرفت.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی گفت: این استان ۲ مرحله حاد گرد و غبار را پشت سر گذاشته و براساس آمار ۳۰ تا ۳۵ درصد این گرد و غبارها منشأ داخلی دارد.
آخوندی با بیان اینکه ۶۰ تا ۷۰ درصد گرد و غبارهای موجود در استان دارای منشأ خارجی و از کشورهای افغانستان، ترکمنستان و پاکستان است، ادامه داد: با هم‌افزایی اعتبارات برای مقابله با گرد و غبار می‌توانیم گرد و غبارهای با منشأ داخلی را مدیریت کنیم که نیاز به برنامه خاص دارد.وی تأکید کرد: دستگاه‌های تخصصی حوزه گرد و غبار، حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی، دانشگاه علوم پزشکی، پلیس راه و هواشناسی اطلاع‌رسانی‌های خوبی در ۲ هفته اخیر داشته‌اند که باید تداوم یابد.

۳۶ درصد وسعت استان منشأ گرد و غبار است
وی اضافه کرد: ۳۶ درصد وسعت استان بالغ بر ۵.۴ میلیون هکتار بیابانی و دارای مراتع فقیر بوده که منشأ گرد و غبار است.آخوندی با تأکید بر خودمراقبتی مردم، اضافه کرد: پرهیز سالمندان و بیماران ریوی از حضور در اجتماع و محیط، اولین اقدام در خودمراقبتی است.مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی با بیان اینکه مسئولیت کارگروه شرایط اضطرار پدیده گرد و غبار استان به اداره کل مدیریت بحران استانداری واگذار شده، ادامه داد: در همین ارتباط کمیته تخصصی متشکل از دستگاه‌های تخصصی شامل دانشگاه علوم پزشکی، ادارات حفاظت محیط زیست،هواشناسی و مدیریت بحران تشکیل دادیم.آخوندی با بیان اینکه مقابله با بیابان‌زایی، برنامه‌ریزی برای هم‌افزایی اعتبارات نیاز دارد گفت: اعتبارات به گرد ریزگردها هم نمی‌رسد لذا از دبیر کارگروه ملی مقابله با گرد و غبار دعوت شده تا ضمن حضور در استان از حمایت‌های آنها استفاده کنیم.وی نهالکاری، آبخوانداری، آبخیزداری و احداث هلالی آبگیر را از جمله اقدامات خوب برای مقابله با گرد و غبار و بیابان‌زایی در استان عنوان کرد و افزود: خراسان جنوبی به این دلایل می‌تواند استان پایلوت معرفی شود و دستگاه‌های متولی می‌توانند هماهنگ با برنامه هفتم توسعه برنامه داشته باشند و آنها را پیگیری کنند.