کاری- زخم خشکسال زمانی عمیق می شود که هر چه برای درمان ایده و راهکار می دهیم به جای این که مرحم شود و درمان کند، بدتر زخم ناعلاج تر می شود. با راهکارهای غلطی که برای فرار از مصائب خشکسالی در این استان پیاده شده. آینده ی کشاورزی هر روز بیشتر تاریک می شود. مدیر گروه برنامه ریزی و تهیه طرحهای جنگلداری و کارشناس منابع طبیعی در گفتگو با خبرنگار آوا گفت: با استحصال بی حساب و کتاب آب از منابع آبی خراسان جنوبی طی حدود دو دهه خشکسالی شرایط برای خشکیدگی کامل اکثرقنوات استان فراهم شد. این در حالی است که قنات یکی از پایدارترین منابع آبی دنیا شناخته می شود. محمدرضا ابوالفتحی مقدم با بیان اینکه به گواهی تاریخ کشاورزی منطقه و فلات مرکزی کشور هیچگاه و حتی در دوره های خشکسالی ۳۰ ساله قنوات دچار خشکی کامل نشدند، افزود: بنابراین با قاطعیت می توان گفت گِل گرفتن دهنه بسیاری از قنوات چنانچه رخ داده حاصل عملکرد نادرست طی چند دهه اخیر و مدیریت غیرعلمی منابع آب بوده است.
خسارت پایدار
وی ادامه داد: حفر چاه های آب متعدد مجاز و غیرمجاز با مکان یابی ناصحیح موجب بروز خسارت به اصلی ترین و پایدارترین منبع آبی منطقه شده است. مدیر گروه برنامه ریزی و تهیه طرحهای جنگلداری با اشاره به اینکه برابر آمار موجود به ازای هرنفر جمعیت استان در سال، هزار و ۵۷۵ مترمکعب از منابع آبی برداشت شده است، ادامه داد: یعنی تقریباً دوبرابر میانگین کشوری، در حالیکه حداکثر ظرفیت منابع تأمین آب استان در ازای هرنفر سالانه ۸/۷ مترمکعب است. ابوالفتحی مقدم یادآور شد: از این حجم آب مستحصله کمی کمتر از ۴ درصد به مصرف شرب و بهداشت می رسد. که ۸ مترمکعب کمتر از میانگین کشوری است و در بین استانهای هم اقلیم بعد از استان کرمان صرفه جو ترین استان هستیم که از مردم بافرهنگ این استان همین مهم انتظار می رود. این کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه اگر حدود ۳ درصد آب استان به مصرف صنعت برسد. حدود ۹۳ درصد آن در بخش کشاورزی استفاده می شود، خاطر نشان کرد: با توجه به کشاورزی سنتی و عدم توسعه سیستم آبیاری مدرن داشتن کمترین راندمان و بیشترین هدر رفت آب اتفاقی بسیار بدیهی است.
فاجعه برداشت
به گقته وی میانگین راندمان تولید محصولات زراعی در دنیا به ازای هرمترمکعب آب حدود۲/۵ کیلوگرم است. در حالی که میانگین تولید ما حدود یک کیلوگرم برآورد می شود. این نوع مصرف بی رویه و تخلیه بیش از حد منابع آبی ناپایدار علاوه بر افت سطح آب و ناگزیر عمیق تر شدن چاه ها منتج به برداشت از آبهای فسیل شده که یک فاجعه در منابع آبی کشور است می شود. ابوالفتحی مقدم ادامه داد: دو دهه خشکسالی موجب تعطیلی زراعت های خرد متکی به قنات شده است. که در اصل مهمترین بخش کشاورزی استان بوده و هست، از طرفی اثر اجتماعی آن کوچ اجباری کشاورزان و خرده مالکان شریف استان به شهرها و گاهی اوقات از سر اجبار به اصطلاح فعلگی کشاورز بوده است. عضو هیئت امنای دانشگاه علمی کاربردی جامعه اسلامی کارگران مازندران بیان کرد: به عبارتی خرده مالکان که در واقع تولید کننده اصلی مواد غذایی استان بوده اند، آواره خشکسالی شدند. طی این مدت بیشتر زیرساخت ها و حتی برخی خانه ها تخریب شده است. به گفته ی وی یکی دو سالی هست مجدد به لطف الهی در آغاز دوران ترسالی قرار گرفته ایم. اما کشاورزان استان با فقری که گریبانشان را گرفته است. درمانده از بازسازی خرابی های دوره خشکسالی هستند.
این کارشناس منابع طبیعی تاکید کرد: نظر به تعدد قنوات استان به عنوان یک منبع اصلی و عظیم آب، مدیریت آسان و کم هزینه کشاورزان خرد، عدم مصرف انرژی و استحصال ارزان و تاحدودی در امان بودن از اپیدمی آفات، امکان مبارزه فیزیکی و بیولوژیکی موثرتر در زراعت آبی خرد و از همه مهمتر پایداری دبی قنوات ،تخلیه منابع آب استان توسط چاه های متعدد مجاز و غیرمجاز قطعاً، ارجح خواهد بود. وی تاکید کرد: لازم است دولت و بخش کشاورزی به جای اجرای هر پروژه عمرانی به کشاورزان استان کمک کنند به ویژه در این شرایط اقتصاد تحریمی که دغدغه تأمین نان ظاهراً تنها و اصلی-ترین مشغله دولت است.
کشت با آبیاری غرقابی منسوخ شده
وی ضمن انتقاد از اینکه هنوز در قرن ۲۱ ام در اکثر روستاهای استان، آنهم در یکی از کم بارش ترین حوزه های آبریز کشـور، هنوز از آبیاری غرقابی استفاده می شود گفت: به نظر من آبـیاری غرقابی فـقط حاصـل بی توجهی و کم کاری متولیان بخش کشاورزی است، خراسان جنوبی با داشتن محصولات زراعی اندمیک، مردمانی پرتلاش با دانش و فرهنگی ستودنی، نباید چنین شیوه های آبیاری داشته باشد. وی اظهار کرد: فقط درباره ی این موضوع باید گفت، ناشکری در قبال نعمات الهی است. اسراف و هدر رفت آب با کمترین راندمان مغایر دستور (لاتسرفو) پروردگار است.
این کارشناس معتقد است: اصلاح سیستم آبیاری، تغییر شیوه های کاشت، داشت و برداشت با استفاده از متدهای جدید( نه لزوماً بهره گیری از ماشین آلات و تکنولوژیهای سرمایه بر)، توسعه کشاورزی گلخانه ای به ویژه در مزارع کوچک با منبع آبی قنات،
می تواند جان تازه ای به کشاورزی بدهد.وی تاکید کرد: به نظر می رسد، بدون کمک دولت در شرایط پسا خشکسالی، کشاورز خراسان جنوبی که دیروز آواره خشکسالی بود. امروز درمانده هزینه های لازم برای بازسازی خرابی های دیروز است و متأسفانه در چشم انداز پیش رو، فردا بازنده تب ویلاسازی و وسوسه بورس بازان زمین خواهد بود. ابوالفتحی مقدم عنوان کرد: فقدان توجه کافی به ساماندهی گردشگری در استان در گذشته به رغم پتانسیل طبیعی موجود، عدم توسعه گردشگری روستایی و نبود خدمات عمومی مناسب برای استفاده گردشگران بومی استان، همراه با بی توجهی نسبی به ممنوعیت تغییر کاربری اراضی زراعی شهرنشینان را به ایجاد فرصت های تفریحی و گردشگری شخصی و ساخت ویلا در روستاها واداشته است. مدیر گروه برنامه ریزی و تهیه طرحهای جنگلداری ادامه داد: از طرفی، شرایط اقتصادی بسیار نامناسب کشاورزان و نیاز به نقدینگی برای بازسازی زیرساخت های زراعی و برگشت به شغل اجدادی-شان در غیاب کمک های دولتی تحت وسوسه بورس بازان زمین و ویلاسازان مجبور به فروش زمین به ویلاسـازان شده اند و خواهند شد.
اصلاح سیستم کشت و آبیاری با متد جدید
رونق بورس زمین از دست رفت روستایی پاک
به گفته ی ابوالفتحی مقدم بورس زمین رونقی ویژه یافته و سودهای کلان این ناکاسبی، انگیزه کافی برای تلاش مضاعف و مستمر بورس بازان ایجاد می کند، فردا هست که روستایی پاک سرشت کویری با صدای موزیک توریست شهری روز را شروع کند و شام نیز با صدای بوق ماشین مهمانان به نشانه خداحافظی سر بر بالین بگذارد. وی با اشاره به اینکه تعارض فرهنگی ناشی از این پدیده، حتما تنها بازنده آن کشاورز خواهد بود، ادامه داد: در مجموع همه مسئولان ذیربط از جمله بنیاد مسکن، جهادکشاورزی، سازمان گردشگری متولیانی هستند که وظیفه ذاتی آنان توجه به این مقوله مهم است. این کارشناس منابع طبیعی تاکید کرد: بدیهی است حق هر شهروندیست که ایام فراغت را بتواند در محیطی آرام سپری کند اما ملاحظه حفظ تولید، منافع کشاوزان و حفاظت از اراضی زراعی همچنین ملاحظات فرهنگی می بایست در اولویت باشد. وی با یادآوری این ضرب المثل که آزموده را آزمودن خطاست، یادآور شد: بحت توسعه ویلاسازی نابسامان و بی حساب و کتاب در حاشیه روستاها در بسیاری از استانها از جمله استانهای شمال کشور تجربه شده است.
رشد بی رویه ویلا سازی در روستاها
او یادآور می شود: تاکنون آثار منفی آن خسارات غیرقابل جبرانی به بار آورده است. ابتدای امر دارای وجاهتی نسبی است و تا حدودی عامل زیباسازی روستاها اما به قول حضرت حافظ:« ما آزموده ایم در این شهر بخت خویش / بیرون کشید باید از این ورطه رخت خویش ». مدیر گروه برنامه ریزی و تهیه طرحهای جنگلداری تاکید کرد: با رشد بی رویه ویلاسازی در همه روستاهای استان به ویژه شهرستان بیرجند باید نگران آن بود که کشاورزی که تازه از کارگری در شهر به روستا برگشته (حتی به تعداد اندک) دوباره کارگر و امربر و به اصطلاح پادوی توریست و خوش نشین ویلاها نشود.
