خراسان جنوبی با بیش از ۱۵۰ هزار کیلومتر مربع مساحت و حدود ۸۰۰ هزار نفر جمعیت، استانی غنی به لحاظ داشته های طبیعی و غیرطبیعی است، معادن سرشار از انواع کانی های منحصر به فرد، محصولات کشاورزی بنام ، صنایع دستی پرآوازه و …. همه و همه ظرفیت هایی است که می تواند این سومین استان پهناور کشور را در مسیر توسعه یافتگی قرار دهد. مرور پیشینه تاریخی غنی استان از گذشته های دور تاکنون اما نشان می دهد، آن طور که بایسته و شایسته است استفاده از این پتانسیل ها در برنامه کاری مدیران ارشد استان قرار نداشته که اگر این طور بود، باید روزگاری غیر این را شاهد بودیم، با این وجود بعد از حضور هفتمین استاندار در جایگاه مدیریت عالی استان، ورق به گونه ای برگشت و تابوی محرومیت در هم شکست. معتمدیان که از همان روز اول، خراسان جنوبی را “استان ناشناخته ها” نامیده بود، انگشت بر ظرفیت های مغفول مانده گذاشت و با تدوین سیاست هایی در راستای استفاده هر چه بیشتر از آنها، سندهایی راهبردی را پیش روی مدیران نهاد و از آنها خواست عزم شان را جزم کرده برای حذف پسوند محرومیت از استان، همت خود را دو چندان کنند.سرمشق تکالیف، واضح و خوانا بود، مدیران هم که می دانستند در محضر فردی درس پس می دهند که هیچ خطایی را نادیده نمی گیرد، کمر بر اجرای تعهدات بستند و نتیجه آن شد که استان خراسان جنوبی که سال ها در قعر جدول ارزیابی نرخ بیکاری بود به صدر آمد. خبر موفقیت استان در کسب کمترین نرخ بیکاری از جمله اتفاقاتی بود که کام همه را به معنای واقعی شیرین کرد، اما واقعیت این است که بخش عمده ای از افراد جامعه با اجزای این دستاورد مهم و اصطلاحات آماری آن آشنایی لازم ندارند و حتی این موفقیت را غیر واقعی می دانند. برای پاسخ به این ابهامات با دکتر فاطمی، مدیر مرکز آموزش و پژوهش های توسعه و آینده نگری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان همکلام شدیم تا از چند و چون این موفقیت، مطلع تر شویم در ادامه گفتگوی ما با این مدیر پژوهشی را می خوانیم.

دلیل و هدف دستگاه های آماری از سرماری افراد شاغل چیست ؟

هدف اصلی از جمع‌آوری اطلاعات جمعیت فعال از دیدگاه اقتصادی، تعیین میزان و ساختار نیروی کار کشور است ، این اطلاعات همراه با سایر آمارهای اقتصادی، پایه ای مهم برای ارزیابی و تحلیل سیاست‌های اقتصاد کلان کشور به شمار می رود و این آمار برای کارشناسان، فعالان اقتصادی، صاحب نظران، مسئولان و رسانه ها دارای ابعاد متنوع و حرف های مهمی است.

اصل خبری که رسانه ها منتشر کردند، کسب رتبه نخست استان در کاهش نرخ بیکاری بود ، منظور از نرخ بیکاری که ظاهراً شاخصه مهمی برای توسعه استان نیز به شمار می رود، چیست؟

بر اساس تعاریف مرسوم و معمول سازمان های بین المللی، به صورت کلی «به آن دسته از فعالیت‌های بدنی یا فکری که به منظور کسب درآمد (نقدی و غیرنقدی) انجام می‌شود که هدفش تولید کالا و خدمات است، کار گفته می شود.» به عنوان نمونه سازمان بین المللی کار می گوید؛ کسی که بتواند با یک ساعت کار در هفته هم، هزینه‌های زندگی خود را تأمین کند شاغل به حساب می آید. بر این اساس نرخ بیکاری استاندارد و متوسط از تقسیم تعداد افراد بیکار یا جویای کار به جمعیت فعال کشور که در سن کار و اشتغال هستند به دست می‌آید. آمارها نشان می دهند سال ۹۸، در حالی که میانگین نرخ بیکاری در کشور ۱۰.۶ درصد بوده خراسان جنوبی با ۵.۴ درصد کمترین و کرمانشاه با ۱۶ درصد بالاترین نرخ بیکاری را داشته اند. بر اساس اطلاعات به دست آمده از حوزه اشتغال استان، در تابستان سال ۹۷ نرخ بیکاری در استان ۹ درصد بوده که این رقم در تابستان سال ۱۳۹۸به ۷.۶ درصد کاهش یافته و از سوی دیگر در پاییز سال ۱۳۹۸ خراسان جنوبی موفق شده رتبه اول کشور را با ۵.۴ درصد نرخ بیکاری کسب کند، در زمستان سال ۱۳۹۷ هم نرخ بیکاری استان ۸.۴ درصد بوده که این رقم در زمستان سال ۱۳۹۸ به ۵.۹ درصد کاهش یافته است .

بر اساس این توضیح، هر کسی در هر رده سنی که بتواند درآمدزایی کند، شاغل محسوب می شود؟

• بر اساس تعاریف متداول، «جمعیت فعال اقتصادی» تمام افراد بزرگ تر از ۱۰ سال را در بر می گیرد که در هفته قبل از آمارگیری در تولید کالا و خدمات مشارکت داشته (شاغل بوده اند) و یا با وجود قابلیت مشارکت، مشارکت نداشته اند
  (بیکار هستند). به عبارت دیگر جمعیت فعال بیانگر تعداد افرادی است که توانایی و تمایل عرضه نیروی کار خود را به بازار دارند و به دو دسته شاغل و بیکار تقسیم می شوند. به دلیل اینکه دولت ها می توانند با اتخاذ سیاست های فعال در عرصه اقتصاد، نرخ بیکاری را کنترل کنند، این شاخصه یکی از مهم ترین و اساسی ترین مؤلفه های سنجش میزان موفقیت در پیش بینی، هدف گذاری، برنامه ریزی و همچنین اجرای مطلوب برنامه های تدوین شده از سوی دولت ها و مجریان برنامه ها در مناطق و استان هاست. بر اساس توضیح یاد شده و با بیان جزئی تر و دقیق تر، نرخ بیکاری جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر استان در زمستان سال ۱۳۹۷ به میزان ۸.۴ درصد بوده و این نرخ در زمستان سال ۹۸ به ۵.۹ درصد کاهش پیدا کرده است. در همین حال نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر استان در زمستان ۹۷ به میزان ۸.۴ درصد بوده که این آمار نیز به ۶ درصد در زمستان ۹۸ کاهش یافته است.نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ تا ۲۴ ساله استان نیز در زمستان سال ۹۷ از ۲۶.۴ درصد به ۲۰ درصد در زمستان ۹۸ کاهش پیدا کرده است، همچنین نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ تا ۲۹ ساله استان نیز از ۲۳.۲ درصد در زمستان سال ۹۷ به ۱۸.۳ درصد در زمستان سال ۹۸ کاهش یافته که آمار بسیار خوب و امیدبخشی است.

در کنار موفقیت استان در کسب کمترین نرخ بیکاری، افزایش نرخ مشارکت اقتصادی را هم داشتیم، در این مورد هم توضیح بفرمایید:

-«نرخ مشارکت اقتصادی» یا همان «نرخ فعالیت» که در فضای رسانه ای کمتر به آن توجه می شود، عبارت است از نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) به جمعیت در سن کار یک کشور. نرخ مشارکت اقتصادی به متغیرهایی همچون جمعیت فعال و جمعیت در سن کار که در دل خود، جمعیت غیر فعال را نهفته دارد، وابسته است. نرخ مشارکت اقتصادی از جمله شاخص های کلیدی بازار کار در سـطح جهان محسوب می شود و میزان آن بیانگر جایگاه اقتصادی هر کشور در سطح بین المللی است و برای تدوین سیاست های اشتغال و برنامه ریزی ها از آن بهره می گیرند. بر اساس آمار جمع آوری شده در استان، نرخ مشارکت اقتصادی برای جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر در زمستان سال ۹۷ به میزان ۳۷.۳ درصد بوده که در زمستان ۹۸ به ۳۷.۷ درصد افزایش یافته است، این نرخ برای جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر از آن هم در زمستان سال ۹۷ به میزان ۴۲.۶ درصد بوده که در زمستان سال ۹۸ به ۴۳.۵ درصد افزایش یافته است.

در آمار مرتبط با اشتغال و کار، اصطلاح «نسبت اشتغال» را هم داریم که به جامعه در سن کار اشاره دارد، در این موردتوضیح بفرمایید

• نسبت اشتغال به نسبت افراد شاغلی که در سن کار هستند گفته می شود و این نسبت، اطلاعاتی راجع به توانمندی اقتصاد در ایجاد شغل را نشان می‌دهد. در بسیاری از کشورها اهمیت این ارقام به میزان نرخ بیکاری است، با وجود اینکه میزان بالای این آمار به نظر خوب می‌رسد، اما این شاخص به تنهایی، نشان دهنده مشکلات بازار کار،مانند درآمد پایین، نیمه بیکاری، شرایط بد کاری، و یا وجود اقتصاد غیررسمی می باشد. در حقیقت، هر اقتصادی در کشور که از شرایط بازار کار اطلاعات جمع آوری می‌کند، باید اطلاعاتی راجع به نسبت اشتغال به جمعیت را داشته باشد. آمار نسبت اشتغال در جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر خراسان جنوبی در زمستان سال ۹۷ میزان ۳۴.۲ درصد بوده و در زمستان سال ۹۸ به ۳۵.۴ درصد افزایش یافته است. این آمار برای جمعیت بالای ۱۵ ساله و بیشتر در زمستان سال ۹۷ به مقدار ۳۹ درصد بوده که در زمستان سال بعدش یعنی سال ۹۸ به ۴۰.۹ درصد افزایش یافته است.

خبر موفقیت استان در کسب پایین ترین نرخ بیکاری برای برخی از افراد جامعه غیرقابل قبول می نمود و به ویژه افرادی که معتقدند ظرفیت انجام کار بهتر با درآمد بیشتر را دارند، آمارها را قبول ندارند، نظر شما در این زمینه چیست؟

• واقعیت این است که در موضوع آمار اشتغال با اصطلاح مهمی به نام «اشتغال ناقص زمانی» روبرو هستیم. افرادی که به ‌صورت پاره‌وقت کار می‌کنند، ولی می‌توانند ساعات بیشتری را به شغل خود اختصاص دهند، افرادی که دارای مهارت‌هایی هستند که در شغل فعلی‌ از آنها استفاده‌ای نمی‌شود و اگر افراد شاغلی هستند که با شرایط برابر ولی درآمد بیشتری دارند، جزو افراد دارای «اشتغال ناقص» هستند. بر اساس مرکز آمار ایران، اشتغال ناقص، اشتغالی است که در آن امکان به‌کارگیری یا بهره‌برداری از تمامی استعدادها، ظرفیت‌ها یا توانایی‌های فرد فراهم نباشد و شامل اشتغال ناقص زمانی، اشتغال ناقص مهارتی و اشتغال ناقص درآمدی است.

این نرخ« اشتغال ناقص» در خراسان جنوبی چه میزان است؟

• این نرخ در جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر استان در زمستان سال ۹۷، به میزان ۱۰ درصد بوده که در زمستان سال ۹۸ به ۸.۱ درصد رسیده است. برای جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر هم در خراسان جنوبی در زمستان سال های ۹۷ و ۹۸ با همین آمار روبرو هستیم.

نکته مهم در بحث اشتغال، حوزه فعالیتی است، بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات چه سهمی در اشتغالزایی استان داشته اند؟

• در زمستان سال ۹۷ و در جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر، سهم اشتغال بخش کشاورزی ۲۶.۳ درصد بوده که در زمستان سال ۹۸ به ۲۴.۴ درصد رسیده است. این آمار در جمعیت بالای ۱۵ ساله از ۲۶.۳ درصد در زمستان سال ۹۷ به ۲۴.۳ درصد در زمستان سال ۹۸ رسیده است. سهم بخش صنعت در حوزه اشتغال استان نیز در جای خود جالب توجه است. در حالی که این سهم در زمستان سال ۹۷ و برای جمعیت ۱۰ ساله و بالاتر به میزان ۲۹.۸ درصد بوده ، در زمستان سال ۹۸ و در همین طیف جمعیتی به ۳۱.۹ درصد رسیده است. در جمعیت بالای ۱۵ سال نیز آمار دقیقاً در زمستان های سال ۹۷ و ۹۸ به همین منوال است. سهم اشتغال بخش خدمات نیز در جمعیت بالای ۱۰ ساله و بیشتر در سال ۹۷ به میزان ۴۳.۸ درصد بوده که در زمستان سال ۹۸ به ۴۳.۷ درصد کاهش یافته است.سهم اشتغال جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر نیز در بخش خدمات از ۴۳.۹ درصد زمستان سال ۹۷ به ۴۳.۸ درصد در زمستان سال ۹۸ کاهش داشته است، اما در اشتغال بخش خصوص سهم این بخش در جمعیت های بالای ۱۰ و بالای ۱۵ سال و بیشتر در زمستان ۹۷ به میزان ۷۹.۷ درصد بوده که در زمستان سال ۹۸ به رقم قابل توجه ۸۱.۳ درصد افزایش پیدا کرده است،با این تفاسیر به صورت کلی می توان گفت بخش خصوصی بیشترین سهم را در اشتغال استان داشته و بعد از آن بخش خدمات و سپس صنعت و بعد هم کشاورزی بیشترین سهم را در حوزه اشتغال استان داشته اند.

مهمترین نتیجه ای که از این آمار می توان گرفت چیست؟

• اشتغال یکی از مهم ترین مؤلفه های اثرگذار در حوزه توسعه استان است و ایجاد اشتغال نیازمند اقتصادی پویا و همچنین رفع بخش مهمی از موانع تولید است. این آمارها به خوبی نشان می دهد در سال جهش تولید و با تأکیدات مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) و ریاست محترم جمهور و با تلاش ها و پیگیری های انجام شده از سوی استاندار خراسان جنوبی و مسئولان ذیربط، این مهم دست یافتنی و قابل حصول است، البته بخش مهمی از این پیگیری ها در حوزه برنامه ریزی و اعتبارات است که سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان جنوبی به نوبه خود به صورت همه جانبه در این خصوص تلاش می کند تا ضمن تدوین و ارائه به موقع اسناد و برنامه های توسعه محور و در اختیار قرار دادن آمار و اطلاعات مهم به جامعه و مسئولان، اعتبارات و بودجه های مناسب را به موقع و به صورت کارآمد به بخش های مورد نیاز و اولویت دار استان، به این توسعه و پیشرفت کمک کند.

چه موانع و مشکلاتی وجود دارند که اگر حذف شوند، وضعیت اشتغال استان امیدوارکننده تر می شود؟

• القاء و بروز ذهنیت های نادرست از وجود ریسک بالای سرمایه گذاری در استان، عدم وجود زیرساخت های لازم جهت جلب اعتماد سرمایه گذاران داخلی و خارجی در استان، وابستگی بیش از حد بودجه های استانی به درآمدهای حاصل از نفت در ایران ، تسلط اقتصاد دولتی و بخش غیردولتی ضعیف، وجود سرمایه سرگردان در اقتصاد استان، کم بودن سن متقاضیان بازار کار و بازنشستگی دیرهنگام، محرومیت استان از نظر تمرکز صنایع، ضعف فناوری و بهره وری یا تک محصولی از جمله موانع مهمی هستند که در صورت رفع آنها می توان شاهد تحولات بزرگ تر و مهم تری در عرصه اشتغال و توسعه اقتصادی استان بود. علاوه بر این برداشت های سلیقه ای ، بی ثباتی در سیاست ها، برخی رویه های سختگیرانه ادارات، دشواری تعامل و تأمین از بانک ها و ضعف در حوزه زیرساخت ها نیز اگر برداشته شوند سهم مهمی از رونق تولید، جهش در تولید و همچنین ایجاد اشتغال مولد در استان خواهند داشت.
  در کنار این ها کارشناسان بر این باورند که اشتغالزایی در دوران های تحریم و حتی رکود مثل مشکلات اقتصادی کشور، با اصلاح نظام بانکی، توجه به صنعت آی تی،
  گردشگری و توسعه کشاورزی امکان پذیر است. اکنون این مهم با نگاه مثبت مسئولان کشوری به خراسان جنوبی و همت مسئولان عالی استان و نیز تلاش های دستگاه های اجرایی به مجرای عملیاتی شدن وارد شده و ادامه این روند می تواند خراسان جنوبی را در سال های آتی به یک استان پیش رو در عرصه های مختلف تبدیل نماید.

چه ظرفیت ها و توانمندی هایی وجود دارد که می تواند به اشتغال بیشتر در استان بینجامد؟

برخی از ظرفیت ها عبارتند از: ۱ – آغاز برخی پروژه های کلان استانی و ملی در خراسان جنوبی که در حوزه ایجاد اشتغال و فرصت شغلی به شدت اثرگذار هستند.
۲ – پیگیری و برنامه ریزی مسئولین استانی برای افزایش نرخ اشتغال و ایجاد فرصت های شغلی متناسب با شرایط استان در حوزه های کشاورزی، صنعت و معدن، و علم و فناوری. ۳ – کسب تجربه های مطلوب و مناسب از ساز و کارهای ایجاد اشغال مولد و پایدار در استان بر اساس ظرفیت ها، نیازمندی ها و میزان پایداری و ماندگاری مشاغل ایجاد شده ۴ – فرصت وجود نگاه مناسب و مطلوب بخش های ستادی دولت نسبت به راهبردها و برنامه ریزی ها و پیگیری ها و اقدامات مسئولین استانی در راستای ایجاد و افزایش فرصت های شغلی در خراسان جنوبی و اثربخشی اقدامات تشویقی در این زمینه.

در این موضوع اگر مطلب و صحبت پایانی هست اشاره بفرمایید :
اشتغال در استان خراسان جنوبی نیازمند چند شاخص ویژه در ادامه مسیر ظرفیت سازی و پویایی و اثربخشی خود است: ۱ – ادامه روند ظرفیت سازی شغلی بر اساس مؤلفه های بومی و توانمندی های منطقه ای خراسان جنوبی ۲ – تداوم پیگیری و اقدام در راستای راهبردهای کلان ملی و انطباق آنها بر راهبردهای منطقه ای برای افزایش کارآمدی تصمیم ها، برنامه ها و اقدامات در حوزه اشتغال ۳ – پرهیز از اقدامات غیرهمسو در روند برنامه ریزی و ظرفیت سازی در حوزه اشتغال از سوی دستگاه های مختلف استانی و شهرستانی ۴ – توجه ویژه به نیازمندی های استان در حوزه اشتغال و سوگیری تصمیم ها وبرنامه ریزی ها با اولویت حل مشکلات و نیازمندی های استان ۵ – توجه به شاخص های مهم علم و فناوری و حمایت های بیشتر از بخش ها و واحدهای دانش بنیان در راستای ظرفیت سازی در حوزه اشتغال ۶ – تلاش در راستای معرفی مناسب تر و تخصصی تر ظرفیت های استان که می توان از آنها در حوزه ایجاد اشتغال به نحو مطلوب استفاده کرد. ۷ – اقدامات تشویقی و حمایتی نسبت به سرمایه داران و سرمایه گذاران داخل و خارج استان برای جذب سرمایه های سرگردان و هدایت و حمایت از این افراد در راستای سرمایه گذاری در بخش های مغفول مانده استان که اگر به این موارد پرداخته شود افق های روشنی بیش از پیش در انتظار استان خواهد بود – بهروزی فر