بهروزی فر- زمانی که هند مستعمره انگلیس بود، تعداد مارهای کبرا به شدت در دهلی زیاد شد. چنین پیشامدی خطرات بسیاری را برای شهروندان و ساکنان این شهر ایجاد می‌کرد. دولتِ وقت، برای غلبه بر این مشکل، برای تحویل‌دهندگان مارهای مرده، پاداش تعیین کرد. این طرح در ابتدا با موفقیت زیادی پیش رفت و به علت اقبال عمومی، تصور بر این بود که رفته رفته تعداد مارها کم می شود، اما تعداد مارها نه تنها رو به کاهش نگذاشت که روز به روز بیشتر و بیشتر می شد. پیگیری ها این نتیجه را حاصل کرد که بسیاری از افراد به طمع کسب درآمد بیشتر، به پروش مارهای کبرا روی آورده اند. دولت به محض اطلاع از این ماجرا، دیگر برای مارهای مرده پولی نمی داد، مردم که تعداد زیادی مار زنده روی دست شان مانده بود، برای رها شدن از دست این مارهای زنده، آنها را به نقاط دیگر شهر می‌بردند و رها می‌کردند، در واقع تصور آنها بر این بود که اگر این مارها را از خانه خودشان دور کنند، مشکل حل می‌شود. نکته قابل تأمل این بود که تمام مردم شهر همین کار را کردند و در نتیجه نه تنها تعداد مارهای شهر کم نشد، بلکه بیشتر هم شد. این موضوع در علم جامعه شناسی به “اثر کبرا” معروف است، اثر کبرا، زمانی رخ می‌دهد که راه‌حل ارائه شده برای یک مسئله، در واقع آن مشکل را بیشتر می‌کند. طرح هایی به مثابه آن چه برای نجات از دست مارها ارائه شد، که بدون پشتوانه علمی مناسب، بی توجه به اثرات جانبی آن و تنها بر اساس یک تصمیم مصلحت‌گونه، شاید در بازه زمانی کوتاهی، گره از یک کار باز کنند، اما تبعات شان در بلند مدت، جبران ناپذیر است. مشابه آن چه در آن سوی دنیا و در دهلی رخ داده را می توانیم به وفور در همین نزدیکی و در اطراف مان ببینیم. جانمایی زیرساخت ها ، احداث پروژه ها، استفاده از مصالح و تجهیزات خاص در اجرای پروژه ها و… همه و همه نمونه هایی روشن از اثر کبرا در اطراف ما هستند. سال ها پیش که اجرای طرح مسکن مهر به تدبیر دولتِ وقت و با هدف خانه دار کردن مردم، در دستور کار دستگاه‌های متولی قرار گرفت، صرفاً به جهت کمتر شدن هزینه های تحمیلی به حوزه ها، محل احداث این واحدها در عین بی سلیقگی تعیین و جانمایی شد. به این ترتیب واحدهای مسکونی بر تپه ماهوره های حاشیه شهرها ساخته شدند که تسطیح آنها، هزینه هایی گزاف بر دوش مردم و دولت نهاد، خدمات رسانی و تأمین زیرساخت های آب، فاضلاب، برق، گاز و تلفن را با سختی مواجه ساخت، و چون در تعبیه امکانات روبنایی و کاربری های عمومی از جمله مسجد و مدرسه، مرکز خرید و… کوتاهی هایی صورت گرفت، ساکنین این مناطق را به دردسر انداخت و حتی میراث داران این ارثیه نامبارک، ناچار شدند برای رفع نیازهای واقعی مردم، به کاری غیر اصولی! و تغییر کاربری ها رو بیاورند تا مثلاً راه طولانی رسیدن به مدرسه را از پیش پای جمعیت دانش آموزی قابل توجه موجود بردارند، دو گروه دانش آموز دختر و پسر، هر کدام ۶ مقطع یه ساله اول ابتدایی، سه ساله دوم ابتدایی، سه ساله متوسطه اول و سه ساله متوسطه دوم! یعنی حداقل ۸ فضای آموزشی، اگر از مدرسه استثنایی و هنرستان های مورد نیاز فاکتور بگیریم. و از آن جایی که خدمات شهری هم به منطقه در حومه به سختی می رسید، چرا که شورای شهر و شهرداری آن را در محدوده نمی دانست لذا نظافت محلات و جمع آوری زباله از وظایفش نبود، ناوگان اتوبوسرانی درون شهری پوششی نداشتند، تاکسی ها کرایه هایی دو چندان برای رساندن مردم به محل سکونت شان یا برعکس به داخل شهر مطالبه می کردند و… لذا بهترین راهکار، الحاق این مناطق به شهر بود و این اتفاق هم بدون توجه به عواقب و پیامدهایش افتاد و… . برای یافتن چنین نمونه هایی، اصلاً لازم نیست راه دوری بروید، شما در هر کجای خراسان جنوبی که این مطلب را می خوانید، به راحتی می توانید در اطراف شهرتان، این واقعیت تلخ را ببینید. تجربه مسکن مهر که توانست بخش عمده ای از افراد جامعه را فارغ از هزینه های گزافی که در زمان خودش، پرداختند و با آن چه اول گفته شده بود، خیلی فاصله داشت، به هر حال خانه دار کرد، می تواند درس عبرتی برای دیگر تصمیمات و برنامه ها باشد. قاعده اصلی در اجرای طرح ها این است که اثرات جانبی آن ها را هم پیش‌بینی کنیم، برای تک تک مراحل کار، پیش فرض هایی را در ذهن ترسیم نماییم و از عملی کردن ایده‌های ناپخته و احساسی پرهیز کنیم و حواس مان باشد هر طرح و ایده ای نمی تواند حلال مشکلات باشد بلکه در دراز مدت، عامل تشدید کننده دردسر موجود خواهد بود. درست مثل آن چه در تعیین عرض برخی معابر، نصب بعضی المان ها، فروش تراکم در تعدادی از محلات و…. رخ داده و به وضوح دیده ایم و هرازگاه همچنان مقابل دیدگان مان در حال ظهور و بُروزند!!
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷ اعلام یا ارسال بفرمایید)
