مهدی آبادی- زمزمه‌های حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از اواسط سال گذشته آغاز و سرانجام در اواخر سال نیز با وجود اما و اگرهای فراوان از عزم جدی دولت بر حذف آن خبر رسید؛ اکنون طبق قانون بودجه سال جاری، دولت باید حذف ارز ترجیحی کالاهای اساسی را به اجرا برساند. با وجود آن که در سال‌های اجرای سیاست ارز ترجیحی، بسیاری از فعالان اقتصادی و کارشناسان چنین اقدامی را اشتباه و فسادآور می‌دانستند، اما اکنون که حذف آن آغاز شده، واکنش‌های زیادی را به همراه داشته است؛ زیرا مردم نگران افزایش قیمت کالاهای اساسی پس از حذف این ارز هستند که کم و بیش در بازار هم قابل مشاهده است.
متولد ۲۰ فروردین ۹۷
اما ارز ترجیحی چیست؟ حدود ۴ سال پیش و در تاریخ ۲۰ فروردین ماه ۱۳۹۷، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس دولت دوازدهم، جلوی دوربین آمد و اعلام کرد که از این به بعد نرخ ۴۲۰۰ تومانی مبنای تمام معاملات خواهد بود و معامله و اعلام هرگونه نرخی به جز ۴۲۰۰ تومانی، ممنوع و غیرقانونی است. پس از این موضوع، بسیاری این اقدام دولت را تصمیمی قاطع برای مهار قیمت دلار و تنظیم قیمت‌های بازار دانستند. شاید تنها عده‌ای معدود از کارشناسان و اقتصاددانان تاکید کردند که عاقبت این تصمیم، برای اقتصاد خسارت محض است و رفاهی را نصیب مصرف‌کنندگان نخواهد کرد و تنها گروهی رانت‌جو برندگان سیاست دلار ۴۲۰۰ تومانی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در ۴ سال بیش از ۵۰ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی تخصیص یافت، اما هم قیمت کالاهای اساسی متناسب با دیگر کالاها افزایش پیدا کرد و هم ذخایر ارزی در این راه هدر رفت. در نهایت نیز نه کسی مسئولیت به وجود آمدن این سیاست ۴ ساله را قبول کرد و نه حالا، کسی مسئولیت حذف آن را به گردن می‌گیرد.
اصلی‌ترین ایرادات
دلار جهانگیری چه بود؟
اول از همه رانت و فساد فراوانی که تولید کرد. در واقع نمی توان برای حمایت از هشتاد میلیون ایرانی، به چند صد واردکننده ارز ارزان اختصاص داد. در این صورت امضاهای طلایی برای رانت شکل می‌گیرد، ضمن اینکه نظارتی هم روی کیفیت تخصیص دلارها وجود نداشت. دوم، سوبسیدهای دولت عملاً به گروه هدف یعنی اقشار ضعیف جامعه برخورد نکرد. ثروتمندان معمولاً مصرف بیشتری هم دارند. برای همین وقتی شما یارانه را به‌طور برابر توزیع می‌کنید، عملاً بیشتر به جیب آنها خواهد رفت. اقشار ضعیف فراموش خواهند شد. سوم، ارز ارزان پرداخت شد، کالا اما همچنان در حال گران شدن است. مثلاً ارز ۴۲۰۰ تومانی به نهاده‌های دامی اختصاص می‌دهیم، ولی مرغ با قیمت بالا و تقریبا با قیمت آزاد به دست مردم می‌رسد.
نمی توان هم ارز ارزان داد، هم مردم کالای گران بخرند؛ مشکل چهارم آثار تورمی ارز ۴۲۰۰ است. جایی که دولت به خاطر محدودیت منابع ارزی، ناتوان از تأمین تعهدات به خرید دلار گران‌قیمت از سامانه نیما روی آورده و آن را با سوبسید در اختیار واردکنندگان قرار می‌داد! به این ترتیب برای جبران کسر بودجه ایجادشده ناگزیر از چاپ پول و افزایش تورم بود.
اقدام شجاعانه دولت سیزدهم
با روی کار آمدن دولت سیزدهم زمزمه هایی مبنی بر حذف ارز ترجیحی در بین محافل سیاسی کشور به وجود آمد و بالاخره بعد از ماه ها کار کارشناسی، دولت در اقدامی شجاعانه ارز ترجیحی آرد را در مرحله نخست حذف کرد. این موضوع از این جهت نیز حائز اهمیت است که متاسفانه منابع ارزی کشور در شرایط تحریمی، به اسم حمایت از مردم و مصرف کننده واقعی به جیب دلالان و رانت خواران واریز شد. در حالی که دولت می توانست از منابع ارزی استفاده های بهینه ای برای تامین امنیت غذایی و رفاه اقتصادی مردم به عمل آورد. بنابراین همه این عوامل باعث شد که دولت سیزدهم برای بهبود شرایط با مجوز مجلس شورای اسلامی حذف ارز ۴۲۰۰ را کلید بزند.
به‌زودی با مردم درباره مردمی‌سازی یارانه‌ها سخن می‌گویم
رئیس جمهور به تلاش‌های دولت و هماهنگی با سایر قوا برای سامان دادن به وضع اقتصادی کشور اشاره کرد و گفت: پس از هفت ماه کار کارشناسی متراکم و مشورت با نخبگان، تصمیماتی به نفع اقتصاد ملی گرفته شده است که به زودی در این باره با مردم صحبت خواهم کرد. رئیسی با تاکید بر اینکه طرح «مردمی سازی» یارانه های ارزی پرداختی به کالاهای اساسی، باتوجه به الزام قانونی بودجه ۱۴۰۱ و شرایط ویژه جهانی، یک اقدام ضروری است، گفت: دولت در کنار مردم است و حمایت از منافع مردم و معیشت آنها را خط قرمز خود می‌داند.
یارانه نان و دارو به هیچ‌وجه حذف نمی‌شود
در همین رابطه معاون اول رئیس جمهور نیز با تاکید بر اینکه یارانه نان و دارو به هیچ وجه حذف نمی‌شود، اظهار کرد: برای نان سنتی یارانه‌ای در نظر گرفته شده که طبق مصوبه مجلس باید به صورت کالابرگ الکترونیکی پرداخت شود و برای کالاهای اساسی دیگر نیز مبلغی ماهانه در نظر گرفته شده تا افزایش قیمت‌ها جبران شود. وی افزود: اقشار با درآمد بالاتر بخشی از هزینه تأمین این کالاها را پرداخت می‌کنند اما اقشار نیازمند و کم‌درآمد جامعه به‌طور کامل از این کمک‌هزینه‌ها بهره می‌برند و پولی که به آنها تعلق می‌گیرد، آرامش شان را تأمین می‌کند. مخبر، با بیان اینکه این کمک‌هزینه‌ها قبل از آزادسازی قیمت‌ها به حساب سرپرستان خانوار واریز خواهد شد، اظهار کرد: در کنار این تمهیدات، برای دهک‌های پایین جامعه نیز سبد سهام در نظر گرفته شده است.
برنامه دولت، اختصاص یارانه مستقیم است
همچنین معاون اجرایی رئیس جمهور با بیان اینکه تدبیر دولت این است که یارانه مستقیم در اختیار مردم قرار گیرد، گفت: دغدغه رئیس جمهور معیشت مردم است، واردات با ارز ۴۲۰۰ تومانی کشور را به بهشت قاچاقچیان و محتکران تبدیل کرده بود. سید صولت مرتضوی افزود: بخش زیادی از یارانه های دولتی به کشورهای همسایه قاچاق می شد. تدبیر دولت این است که یارانه مستقیم در اختیار مردم قرار گیرد و سرمایه ملی به تاراج نرود.
به ازای فروش نان، یارانه به حساب نانوا واریز می‌شود
وزیر اقتصاد هم با اشاره به آخرین تصمیمات در خصوص یارانه نان اعلام کرد، به ازای فروش نان، یارانه به حساب نانوا واریز می‌شود. خاندوزی، با اشاره به اینکه دولت اجرای طرح در خصوص نان سنتی را به خود ما سپرده است، تاکید کرد: قیمت نان افزایش نمی‌یابد. وی همچنین گفت، تعدیل قیمت آرد موجب کاهش قاچاق می‌شود، به ازای فروش نان، یارانه به حساب نانوا واریز می‌شود.
قیمت نان با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی تغییر نمی‌کند
افزون بر این رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز تاکید کرد: در صورت اصلاح ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی قیمت نهایی نان در سفره مردم تغییری نخواهد کرد. محمدرضا پورابراهیمی، با بیان اینکه نان از کالاهای اساسی و مایحتاج مردم به شمار می‌رود، گفت: با توجه به اختصاص یارانه به این محصول در بودجه امسال، قیمت نان نسبت به سال گذشته افزایشی نخواهد داشت.
قیمت کالاهای اساسی افزایش می‌یابد؟
اما در این بین برخی کارشناسان از قیمت کالاهای اساسی سخن می گویند. امیر هرتمنی، کارشناس مسائل اقتصادی گفت: قیمت برخی از کالاها از جمله گندم، آرد و دارو با این ارز محاسبه می‌شود. قرار نبود ارز ۴۲۰۰ تومانی در عمل برای این کالاها حذف شود، بلکه دولت موظف شده از محل فروش ارز ترجیحی مابه‌التفاوت قیمت این کالاها را تأمین کند. در طول زمان و بدون توجه به تغییرات قیمت دلار، قیمت این کالاها نیز افزایش خواهد یافت. این کارشناس اقتصادی، با بیان اینکه قیمت نان و گندم توجیه‌پذیر نیست و فقط برای کمک به معیشت مردم در این سطح نگه داشته شده است، گفت: برخی از کالاهای واسطه‌ای از جمله برنج وارداتی هم با دلار ۱۰ تا ۱۲ محاسبه می‌شده که اگر این ارز حذف شود قیمت آن افزایش خواهد یافت. قیمت برخی از کالاها که مواد اولیه آن با دلار تأمین می‌شده، با کاهش قیمت دلار کاهشی خواهد شد، اما قیمت کالاهایی که تا کنون ارز ترجیحی دریافت می‌کرده، افزایش می‌یابد.
روش جدید پرداخت یارانه نان چگونه خواهد بود؟
در روزهای اخیر پس از اعلام نرخ جدید آرد صنف و صنعت، حرف و حدیث‌های مختلفی درخصوص نحوه فروش نان به مردم مطرح شده است. در همین رابطه تصاویری از کارت نان در فضای مجازی منتشر شد که تکذیب گردید. معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی درباره طرح جدید دولت گفت: زیرساختی طراحی شده که مردم با کارت‌کشیدن در زمان خرید کالاهای اساسی در همان زمان یارانه خود را دریافت کنند. به این شکل که مبلغی از هزینه خرید از یارانه فرد و مبلغی از حساب بانکی‌اش کسر می‌شود. در این روش یارانه فقط به آردی که به دست مردم رسیده تعلق می‌گیرد، نه تمام آردهای نانوایی‌ها. نیازی به هیچ کارت جدید و حساب بانکی جدید نیست و خرید با کارت بانکی فعلی افراد صورت می‌گیرد. قیمت و شکل خرید نان هم هیچ تغییری نمی‌کند. محرمیان همچنین گفت: این طرح به صورت آزمایشی در زنجان اجرا می‌شود. ۱۵۱۵ دستگاه ها پوز در نانوایی های استان زنجان موجود است که در این طرح استفاده خواهد شد. ما آمادگی داریم به محض اینکه اشکالات احتمالی برطرف شد، در کل کشور کار را عملیاتی کنیم.
امید می رود دولت آقای رئیسی مانع بروز چالش هایی شود که براساس اتخاذ سیاست های غلط اقتصادی در ماه ها و سال های گذشته گریبان اقتصاد و سفره مردم را گرفت. سیاست هایی که منجر به ثروتمند تر شدن گروه قلیلی و فشار مضاعف به اکثر مردم جامعه شد.
