بهروزی فر- روز شنبه ۲۵ بهمن بود که خبر انفجار یک دستگاه تانکر حامل گاز در گمرک اسلام قلعه افغانستان و به عبارتی مرز دوغارون بر روی خروجی سایت های خبری قرار گرفت. خبری که از همان ابتدای امر، از عمق بک فاجعه می گفت و به این اشاره داشت که؛ “حریق به کامیون‌های مجاور و سپس پارکینگ‌های کامیون‌های حامل گازوئیل سرایت کرده و در این حادثه  ۵ میلیون دلار کالا کاملاً در آتش سوخت و ۵۰۰ دستگاه کامیون نیز پس از حریق و انفجارهای متعدد آسیب جدی دیدند”. خان جان الکوزی، از مسئولان اتاق تجارت و سرمایه گذاری افغانستان، چند روز بعد از وقوع این حادثه، ضمن اشاره به حجم خسارت ها و البته کوتاهی دولت در این اتفاق، گفت:” بعد از شروع آتش سوزی، مرزبانان ایرانی اجازه دادند که خودروها از محل انفجار به خاک ایران وارد شده و سالم باقی بمانند، ولی در طرف افغانستان پلیس به رانندگان اجازه نداد که خودروهای خود را از محل حادثه بیرون کنند”. به هر صورت فاجعه رخ داد و به هر تدبیری از اشاعه آن در مرز ایران جلوگیری شد اما این اتفاق، یک تجربه خیلی خوب به همراه داشت و به عبارتی درس عبرت شد.  روز سه شنبه پنجم اسفندماه-حدود ۱۰ روز پس از این حادثه- این خبر تقریباً مشابه، انتظار وقوع حادثه تلخ دیگری را دو چندان کرد؛”متأسفانه دو کامیون ایرانی و افغانستانی در مرز ماهیرود دچار حریق و آتش سوزی شدند که البته آتش‌سوزی شدید نبوده و خسارت جانی نیز به دنبال نداشته است و با تلاش‌های صورت گرفته، این آتش سوزی مهار شد” . ماجرا این است که در روز حادثه، دو تانکر سوخت، یکی از ایران و دیگری از افغانستان در حال ترانشیپ سوخت در یکی از جایگاه‌های منطقه ویژه اقتصادی بودند که موتور تانکر افغان، آتش‌ می گیرد و قسمت جلوی آن منفجر می شود اما خوشبختانه بخش های دیگر این تانکر و حتی تانکر ایرانی هیچ  صدمه ای ندیدند، بلافاصله هم خودروهای آتش‌نشانی حاضر در مجموعه مرزی به محل حادثه آمده و اقدام به اطفاء حریق می‌کنند.  آن چه از طریق رسانه ها منتشر شد، یک روی سکه بود که حکایت از سرعت عمل نیروهای امدادی حاضر در محل داشت اما آن روی سکه، همان درس عبرتی است که از سونامی حادثه در اسلام قلعه حاصل شده، پیگیری های ما در این زمینه نشان می دهد؛ بعد از وقوع آتش سوزی در مرز دوغارون و به جهت تشابه کالاهای صادراتی در این دو مجموعه مرزی که غالباً مشتقات نفتی و سوخت است و همیشه نیز خطر اشتعال وجود داشته و در گذشته نیز هراز چند گاه، آتش‌سوزی در مرز اتفاق افتاده است.  آن روز، حسب دستور استاندار، درهای ورودی مرز باز شده و به اتباع افغان اجازه ورود به خاک ایران داده می‌شود و در کمترین بازه زمانی ممکن، تانکرها و تریلی های داخل مجموعه مرزی به فضای بیرونی هدایت می‌شوند و اطراف محوطه بلافاصله از دیگر خودرو ها تخلیه شده و خطر تهدید سرایت به دیگر وسایط نقلیه از بین می‌رود.  به عبارتی تصمیم به موقع، مبنی بر بازگشایی در ها باعث شد تا هم اتباع خارجی و هم کامیون‌های آن ها به خارج از مجموعه هدایت شوند که این موضوع، بیشترین نقش را در محافظت از مجموعه مرز و تانکرهای موجود داشت.  آن چه تاکنون در موردش خبری منتشر نشده، این است که بعد از اتفاق ناگوار اسلام‌قلعه و احتمال روی آوردن کامیون های معطل مانده در بازارچه مرزی دوغارون به ماهیرود، حساسیت ها در خراسان‌جنوبی بیشتر شد.  بلافاصله از طرف استاندار، جلسات اختصاصی در مرکز استان گرفته شد و دستورات و تأکیدات لازم به حوزه های متولی و به ویژه فرمانداری شهرستان سربیشه ارائه گشت تا ضمن تأمین تمهیدات کافی برای پذیرش مراجعین و پاسخگویی بموقع به آنها، اقدامات پیشگیرانه لازم به منظور آمادگی برای مواجهه با هرگونه حادثه ای-با عنایت به سوختی که توسط این تریلرها و تانکرها حمل می شود- صورت پذیرد.  برگزاری شوراهای ترافیک و پدافند غیرعامل و مدیریت بحران به جهت رعایت موضوعات ترافیکی، بررسی تهدیدات احتمالی، بازدید کامل از منطقه، پایش کاستی ها و کمبودها، آماده باش کلیه دستگاه های اجرایی و تأمین نیازهای اولیه، مهمترین پیامدهای این دستور بود که به سرعت اتفاق افتاد و به گواه مستندات، نقش بسیار بسزایی در مهار حادثه داشت.  نتایج این نشست ها و سلسله شوراها به این مصوبات ختم شده بود که؛ از تجمیع تانکرها در محل سوختگیری و ترانشیپ سوخت، اکیداً خودداری شود، تانکرها باید بافاصله و دور از محوطه سوختگیری توقف کنند، در پارکینگ ورودی فضای باز مناسب برای استقرار تانکرها پیش بینی شود که تا حدامکان، تانکرهای سوخت در صف دیگر کامیون ها قرار نگیرند، ماشین‌ آلات آتش‌نشانی داخل مجموعه کنترل شده به حالت آماده‌باش کامل قرار گیرند و در زمان وقوع هر حادثه از شهرهای مجاور نیز کمک گرفته شود، محوطه های جداگانه ای در داخل مجموعه برای استقرار با فاصله تانکرها پیش‌بینی شود، در هر مجموعه راه های فراری پیش‌بینی شد و برای روان سازی حرکت ماشین آلات در این راه ها تدابیر لازم اتخاذ گردید و… و دیگر تصمیماتی که سبب شد، حادثه ای که می رفت تا ماجرای اسلام قلعه را تکرار کند، در کمترین زمان ممکن مهار کرد.  حادثه ماهیرود و مدیریت صحیحی که رقم خورد و گویا همچنان ادامه دارد، “راه تکرار بر یک خطر را بست” و ثابت کرد که اگر برای هر کاری در مجموعه استان، برنامه ریزی درست و بموقع صورت گیرد، خیلی از فاجعه ها به راحتی مهار می شوند و از بروز خسارت هایی جبران ناپذیر ممانعت می کنند. از حمله ملخ ها، سرمازدگی محصولات کشاورزی، شیوع آفت ها، اپیدمی بیماری های مشترک انسان و دام گرفته تا جانمایی جایگاه های بنزین و CNG، انبارهای ذخیره سوخت، زباله گاه ها، انبارهای ضایعات، ذخیره گاه های فروشگاه ها و… همه و همه برای جلوگیری از حوادث احتمالی به مدیریتی از جنس آن چه در ماهیرود اتفاق افتاد، نیاز دارند. تدبیری که” علاج واقعه، قبل از وقوع کند”!

(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷  اعلام یا ارسال بفرمایید)