*بهروزی فر

چند سال پیش در قالب یک تور خبرنگاری خیلی خاص، راهی دشت عقیق خوسف شدیم، دشتی پهناور و زیبا که در شمال غرب منطقه خور واقع شده بود و تا چشم کار می کرد، مانند ریگ بیابان، عقیق ها بر دل آن پاشیده بود. پهنای وسوسه برانگیز دشت که زیر نور تابان خورشید، خوش می درخشید، نگاه ها را بدجور به خود خیره می کرد. لیدر گروه، آقایی میانه سال بود و بسیار راه بلد و کارکشته، سنگ های ذی قیمت را به اشارتی دستچین می کرد و عقیق های قرمز ، سبز ، آبی، مشکی و …را در دست های حریص مان جای می داد. او که به نابلدی ما اشراف داشت، می گفت؛ عقیق ها یمنی، خراسانی، باباقوری، شجری، سلیمانی و… هر کدام در نوع خود بی نظیرند و در دنیا، حرفی برای گفتن دارند. او می گفت؛ در کثرت و تنوع دردانه های این دشت بی همتا، همین بس که سفره رزق مردم این منطقه است و اغلب روزها، افراد بیشماری در حال کند و کاو و جستجو برای یافتن انواع گوهر سنگ ها هستند، اما این پهنای دست و دل باز، با گوهرهای متنوعش، هنوز نتوانسته برای مردم این دیار عایدات آن چنانه ای داشته باشد. شاهد مثال حرف او، خانه های متعددی بود که با ظاهری نه چندان مطلوب، چندین تن سنگ عقیق را در دل خود جای داده بودند، یعنی در دل نازیبایی، سنگ هایی زیبا بر روی هم تلنبار شده بودند به امید دوره گردی که از راه برسد و آن ها را به ثمن بخس با خود ببرد. گواه حرف های او، آمارهای سازمان صنعت، معدن و تجارت است که؛ تاکنون بیش از ۵۰ نوع سنگ قیمتی و نیمه‌ قیمتی در استان شناسایی شده که میزان ذخیره این سنگ‌ها را حدود ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تن برآورد کرده اند، و صد البته به جهت رشد فزاینده پرونده های مطالعاتی و اکتشاف ذخایر معدنی، این آمارها مدام در حال تغییر و افزایش می باشند. اطلاعات سلیمانی، کارشناس امور معادن و دبیر کمیته گوهر سنگ های استان نیز حکایت از این دارد که در خراسان جنوبی، اندیس ها و ذخایر خوب و منحصر به فردی از انواع کانی های نیمه قیمتی نظیر عقیق شجر، عقیق سرخ، عقیق آبی، عقیق سوسنی، عقیق سلیمانی و عقیق باباقوری داریم که بسیاری از آن ها در کشور و حتی در خاورمیانه جایگاه و عنوان تجاری دارند. به گفته این دانشجوی دکترای زمین شناسی؛ شناسایی بیش از ۱۰۰ تن عقیق شجر منظره یا پاییزی در سه قلعه سرایان، بیش از ۵ هزار تن عقیق سماوی و سفید در کسراب سربیشه، چندین فقره عقیق لایه آبی، جزع قهوه ای و سیاه در سربیشه، حجم وسیعی از شجر بمرود زیرکوه، شجر عقیق بهاری یا شکوفه در جنوب غرب فردوس، روتایل گوش میر سرایان، عقیق سرخ و لایه ای خور،عقیق قهوه ای و طوسی مزار آقاسید علی در نهبندان،  گارنت منطقه عظیم خان و حوض ابراهیم و ملک چاه رویی دهسلم نهبندان، درکوهی و آماتیت و مالاکیت های معدن مس قلعه زری خوسف و… به خوبی حکایت از ظرفیت های منحصر به فرد استان در زمینه سنگ های نیمه قیمتی دارد. بر همین اساس تنوع سنگ ها و تعدد محدوده های پراکنش این گوهرها در سطح استان به قدری است که به جرأت می‌توان گفت همه مناطق خراسان جنوبی، قابلیت بهره برداری از انواع سنگ ها را دارند و درحالی که بررسی ها نشان می دهد، تجارت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، بعد از اسلحه و مواد مخدر، سومین تجارت پرسود جهان محسوب می شود و بخش مهمی از اقتصاد دنیا را متأثر کرده به نحوی که تصور حذف این صنعت از برخی از کشورها، همچون آفریقای جنوبی، تایلند، چین و هند به مثابه حذف صنعت نفت در کشور ماست، با این وجود ما هنوز نتوانسته ایم حتی به گوشه ای از این سود لاینقطع دست یابیم. علت و چرایی این موضوع نیز، نبود صنایع فرآوری در این زمینه می باشد، غافل از این که فرآوری سنگ های قیمتی، فرصت سرمایه گذاری مناسبی است و بسیاری از کشور ها با وجود آن‌که منابع معدنی زیادی در اختیار ندارند اما با اشراف به این موضوع، با واردات سنگ های مختلف و فرآوری آنها از درآمد صادراتی زیادی برخوردار شده اند، برای مثال تایلند که از داشتن معادن گوهرسنگ محروم است، با واردات سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی جهت تراش و صادرات مجدد، به یکی از بزرگترین صادر کننده های سنگ های قیمتی و جواهرات دنیا تبدیل شده و بانکوک نیز به عنوان یکی از مراکز جهانی عمده تراش سنگ های قیمتی، به جهت کیفیت و هزینه پایین تراش سنگ ها، توجه سرمایه‌گذاران خارجی زیادی را به خود جلب کرده است. آمارها نشان می دهد؛ گردش مالی این صنعت در جهان بیش از هزار میلیارد دلار است و ایران با وجود منابع مناسب و متعددی که در اختیار دارد، ولی در فرآوری این سنگ ها  سرمایه گذاری چندانی نداشته و بالطبع خراسان جنوبی نیز متأثر از این سیاست گذاری اشتباه، از صنایع فرآوری گوهرسنگ ها بی بهره مانده است، و متأسفانه به جهت همین رویه اشتباه، همه ساله هزینه های بسیار گزافی صرف مطالعه، اکتشاف و استحصال کانی های معدنی مختلف می گردد و در ادامه با فروش به‌ شکل بلوک و فله ای آنها، مقادیر قابل توجهی ارز جهت خرید سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی به صورت تراش خورده از کشور خارج می شود، حال آن که با ایجاد یک واحد تولید و فرآوری سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی می توان از درآمد صادراتی قابل توجهی نیز برخوردار شد. پژوهش ها نشان می دهند، نبود تکنولوژی های پیشرفته ، عدم سرمایه گذاری و بی توجهی به ارتقاء سطح مهارت های انسانی از مهمترین دلایل نرسیدن ایران به جایگاه اصلی خود در صادرات سنگ های قیمتی است، اتفاق تلخی که کام مردم اغلب نقاط کشور از جمله خراسان جنوبی را تلخ کرده است. عضو هیأت مدیره اتحادیه تولید کنندگان طلا، جواهر، نقره و سنگ‌های قیمتی کشور نیز در همین زمینه گفته؛ این سنگ‌ها به نقاط مختلف جهان می‌روند تا پس از فرآوری و برندسازی، ارزش ‌افزوده ۳۰۰ درصدی گوهر سنگ‌ های ایران، نصیب کشورهای دیگر شود. به گفته او در اطراف ایران، یک بازار ۴۰۰ میلیون‌نفری سنگ‌های قیمتی وجود دارد که در صورت تبلیغ و فرآوری سنگ‌های زینتی، ارزش‌افزوده ۳۰۰‌ برابری از محل گوهرسنگ‌ها برای خود کشور خواهد بود و در همین جا خواهد ماند. از طرفی در حالی گوهر تراشی، سومین رشته پولساز دنیا معرفی شده که تجربه فعالان این عرصه نشان می دهد تنها با هزینه کرد ۵ تا ۱۰ میلیون تومان می توان یک دستگاه برش و تراش سنگ های نیمه قیمتی خرید و در همان محیط خانه به درآمدی زایدالوصف دست یافت، راهکاری بسیار دست یافتنی که از آن غفلت کرده ایم. حال آن که تجربه برخی کشورها نشان می دهد مثلاً در ژاپن بیشتر سنگ های وارداتی در کارگاه های تراش خانوادگی تراش و حکاکی می‌شوند، یا در چین ۱۷۰ میلیون نفر در کار کشف، فرآوری و تجارت سنگ فعالیت دارند. هندوستان نیز با آمار ۶۰ میلیون نفری فعالان این عرصه، در شمار کشور های صدرنشین در این زمینه می باشد و این صنعت به صورت قابل توجهی در هندوستان رو به پیشرفت است، یا حتی آلمان، عنوان بزرگترین مرکز تراش و فرآوری سنگ های قیمتی جهان را بر خود دارد و به دلیل پیشرفت صنعت تراش در این کشور، اغلب کارگاه‌ها به صورت تخصصی تنها بر روی یک نوع تراش تمرکز دارند. همین تجربه ها کافی است تا در همه استان به ویژه محدوده هایی که فراوانی سنگ ها وجود دارد به طرح هر خانه یک کارگاه فرآوری و تراش گوهرسنگ بیشتر فکر کنیم تا ضمن ایجاد اشتغال و تولید درآمد پایدار ناشی از ارزش افزوده، راه را بر فروش فله ای و خام این محصول گرانبها برای همیشه ببندیم.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷  اعلام یا ارسال بفرمایید)