بهروزی فر
سال ها پیش، همان موقع هایی که خیلی از ادارات، بارشان را بستند و رفتند تا در ساختمان های تازه ساز سایت اداری مستقر شوند، حتماً خاطرتان هست که خیلی ها به ویژه رسانه ها، کامل نبودن زیرساخت ها،مشخص نبودن گذرها، نبود تابلوهای راهنما، آسفالت نبودن معابر، خارج از مسیر تردد تاکسی ها بودن، سطح دسترسی سخت و… را از دلایلی عنوان می کردند که بسیار منطقی به نظر می رسید و به این موضوع تأکید داشت که بر اساس همه این ادله، ادارات نباید در این محدوده مستقر شوند. اصرارهای رسانه ها و انکارهای دستگاه های اجرایی و زورِ زِبَرِ حوزه های بالادستی، به انجام کار ختم شد و ادارات به نحوی در بناهایی نوساز، کارشان را آغاز کردند که خیلی هاشان هنوز در مرحله نازک کاری بودند.
حتماً یادتان هست! به یک نشست خبری مناسبتی دعوت شدیم، آقای مدیر می گفت و صدایش در کوبه های پتک و مته گم می شد، بنده خدا عذرخواهی کرد از این که بعد از مدت ها پیگیری، دست شان به پیمانکار رسیده و او همان روز آمده بود تا نرده های راه پله سه طبقه با آن ارتفاع زیادش را نصب کند، مباد که ارباب رجوع یا یک همکار از فرط خستگی صعود، پایش بلغزد و سقوط کند. مَخلَصِ کلام این که، کاستی ها، هم در برون مجموعه ها بود، هم در درون شان، ولی پای زور که به میان آمده بود، چون و چرا مفهومی نداشت!! همان موقع ها بود که مدیر یکی از مجموعه ها در اثر یک سانحه، پایش شکست، روزهای اول را که در خانه بستری بود، اما همه دو ماه را که نمی توانست از محیط کار دور بماند، لذا راننده او را آورد، با عصای زیر بغل و به هر دشواری، دو پله دم در را که بالا آمد و وارد سالن شد، ولی طی کردن راه پله های بی حصار و طولانی برای رسیدن به طبقه دوم، غیرممکن می نمود. روز اول را که پرسنل و خدمه، ستون آقای مدیر شدند و او را به اتاقش رساندند اما ادامه این روند، برازنده ایشان نبود بنابراین چنین تدبیر شد که یکی از اتاق های طبقه پایین را خالی کنند و چهار کارشناس، میزهای شان را در یک اتاق چفت هم بچینند تا فضایی برای استقرار موقت آقای مدیر فراهم شود. آقای مدیر که ناچار بود به جهت نقصی کوتاه مدت، از صندلی گردان چرمینه و میز عنابی رنگش دور شود، تازه به صرافت این افتاد که با وضعیت این چنینی، ارباب رجوع با شرایط خاص، باید قید دریافت هر خدمتی را بزند. آن چه گفته شد، عین واقعیت بود، هیچ وقت یادم نمی رود که همین شکستگی پای آقای مدیر، دلیلی شد برای گفتگوی ما، به او گفتم برای شما که به خیر گذشت اما هیچ فکر کرده اید، افراد با شرایط خاص، معلولان جسمی حرکتی، پیرمردها و پیرزن ها، کسانی که از ناحیه زانو دچار مشکل هستند و… چطور می توانند در این مجموعه پر نقص و ایراد، تکریم شوند و خدمات بگیرند. حقیقت تلخی است اما انگار آنها که به حرفه ساخت و ساز بنا، پارک، معابر شهری، پیاده رو و… مشغولند، هیچ وقت فکر نمی کنند شاید روزی عصای استیصال، زیر بغل خودشان را هم بگیرد. بدون تردید! موضوع مناسب سازی معابر شهری از جمله دغدغه ها و نیاز های اولیه جامعه معلولین است. شاید شما هم این صحنه را به چشم دیده اید که فردی سوار بر ویلچر، گرد یک پارک با دیواره های به نسبت بلند، چند بار طواف می کند تا راهی برای ورود بیابد، اما دریغ! شهر مجموعه ای مرکب از عوامل مختلف طبیعی ، اجتماعی و محیطی، ساخته دست انسان است که طراحی ها و جانمایی ها نقشی مهم در آن ایفا می کنند. در طراحی شهری باید حداقل خدمات و امکانات به صورت یکسان در اختیار تمام اقشار و گروه ها (به ویژه جانبازان و معلولین) قرار بگیرد و در عین حال، با تنوع و گونه گونی، امکان انتخاب متفاوت را برای گروه های مختلف جامعه فراهم سازد. شهر ایده آل و مناسب به گونه ای طراحی می شود که فعالیت تمامی افراد جامعه از هر قشر و با هر محدودیتی را فراهم می سازد، به عبارتی طراحی از شاخصه های عمده یک شهر است که برای جانبازان و معلولین جسمی -حرکتی، قابل دسترس باشد و مانعی در حرکات و رفت و آمدهای روزمره آنان ایجاد نکند. واقعیت این است که یک فرد جانباز و معلول و سالمند، از حقوق اجتماعی برابر با سایر شهروندان برخوردار است و این حق و حقوق برابر، شامل امکان دسترسی آسان به اماکن مختلف شهری و معابر مناسب برای رفت و آمد است. این افراد که در تحرک و جابجایی با مشکل مواجهند، در بالا رفتن از پله ها، عبور از ورودی های کم عرض، استفاده از حمام و توالت و آشپزخانه معمولی، سرویس رفت و آمد عمومی، عبور از زمین های ناهموار و… با مشکلات فراوانی روبرو هستند. در کشورهای توسعه یافته با تشخیص و شناسایی این مشکلات، برنامه های توانبخشی با طیف وسیعی از اقدامات و ملاحظات آغاز شده، استانداردها و شکل های جدید معماری تدوین گشته اند، منازل معلولین جسمی- حرکتی، اتوبوس‌ها ، متروها، قطار ها و ورودی بناهای عمومی مناسب سازی شده اند. نصب علائم ویژه ترافیکی برای معلولین جسمی- حرکتی و افراد دچار نقص بینایی طراحی و به اجرا گذاشته شده و حتی مترجمان و رابطین ویژه ای برای ناشنوایان پیش بینی کرده اند.در کشور ما اما با وجود این که هیئت وزیران، دستگاه ها را بر اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان مکلف کرده و آیین نامه اجرایی این قانون بر دو موضوع تأکید دارد، یکی مناسب سازی است که به مجموعه اقداماتی گفته می شود که در جهت اصلاح معابر، اماکن، ساختمان ها و فضاهای عمومی شهری و روستایی و وسایل حمل و نقل و ارتباط جمعی انجام می شود، به طوری که افراد دارای معلولیت قادر باشند آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود حرکت کنند و از تسهیلات محیطی، با حفظ استقلال فردی و رعایت شأن و منزلت انسانی بهره مند شوند. دیگری دسترس پذیری است که به اقداماتی اطلاق می شود که با هدف ایجاد محیط بدون مانع و قابل دسترس جهت مشارکت افراد دارای معلولیت در همه حوزه های زندگی و فراهم آوردن فرصت برابر برای آنها در برخورداری از امکانات زندگی اجتماعی، همانند سایر افراد انجام می شود. دسترسی شامل سامانه (سیستم) حمل و نقل، محیط فیزیکی، اطلاعات، آموزش و پرورش، فناوری (تکنولوژی)، اشتغال، منابع مناسب ارتباطی و رسانه ای است. به عبارتی حجت بر همه تمام شده، اما به راستی این قاعده و قانون آن طور که بایسته و شایسته است، اجرایی شده… پاسخ منفی است. در یک نگاه کلی به ساختمان‌های عمومی، دیده می شود که این بناها عمدتاً برای افراد جوان و چالاک طراحی شده و با بی توجهی به مسائل افراد دارای ناتوانی های جسمی – حرکتی برنامه ریزی، طراحی و اجرا گشته اند و این اتفاق در حالی رقم خورده که قانون جامع حمایت از حقوق معلولان در سال ۱۳۸۳ به تصویب رسیده و اگر چه ایراداتی بر آن وارد بود لیکن به راهکارهایی اشاره داشته که عملیاتی کردن حتی برخی از آنها، طی این سال ها می توانست بخش عمده ای از مشکلات موجود را مرتفع سازد، اما دریغ! به نظر شما، بعد از این همه سال و با وجود پیشرفت های قابل ملاحظه ای که در همه حوزه ها و زمینه ها داشته و داریم، وقت آن نرسیده که به جای دلسوزی برای این قشر، بستر مناسبی برای حضور راحت شان در جامعه مهیا نماییم؟! یادمان باشد، روزی که عصا به دست بگیریم برای ما هم بعید نیست، یا به واسطه پیری یا سانحه ای که از هیچ کس دور نیست، همان طور که آن آقای مدیرکل از این قاعده مستثنی نشد.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷ اعلام یا ارسال بفرمایید)
