بهروزی فر – بر اساس تعاریف جامعه شناختی، شهر یک موجود زنده است که از تمام تغییرات اجتماعی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی متأثر می شود و هر اتفاق و حادثه ای به نوعی آن را تحت الشعاع قرار می دهد، بنابراین مراقبت شهر از هر تلاطم و آشوبی، راهکارهایی می طلبد که بخشی از آنها پیشگیرانه است و قطعاً مثل همه راهبردهایی که برای قبلِ وقوع حوادث برنامه ریزی می شوند، کم هزینه تر می باشند ، برخی از اقدامات هم بناچار بعد از وقوع حوادث، خاصیت اجرایی پیدا می کنند اما به هر صورت پیش زمینه ها و آمادگی هایی لازم دارند که بدون تردید باید همواره در دستور کار مدیران شهری قرار داشته باشند. در این میان، یکی از مهمترین راهکارهای پیشگیرانه که از قضا بسیار کم هزینه و مؤثر نیز می باشد، رعایت اصول پدافند غیر عامل شهری است. به گواه مستندات تاریخی؛ پدافند شهری از گذشته های دور در فرهنگ شهرسازی ما وجود داشته، احداث قلعه‌ها، ارگ ها، بارو ها، کانال های زیرزمینی بین قلاع و یا حفر خندق های اطراف شهرها، همگی تمهیداتی است که پیشینیان ما برای محافظت از جان و مال خود از گزند هر هجوم و حادثه‌ای به کار می برده اند. با بروز انقلاب صنعتی، ایجاد صنایع مختلف و باز شدن پای مدرنیته به زندگی ها، ساختار شهرها دستخوش تغییرات چشمگیری شد و علیرغم این که تسلیحات هسته ای در نبردها، شهرها را به شدت تهدید می کردند اما برج و باروها دیگر از انتفاع افتادند و مثل گذشته ها پناهگاه امن مردم به شمار نمی رفتند، لذا شیوه هایی دیگر جایگزین شدند. زندگی شهری در دنیای مدرن امروزه، ملزوماتی را می طلبد که به عنوان مجموعه‌ای از سیستم‌های درهم‌ تنیده کارکردی، جزو لاینفک زندگی اند، با این وجود بروز یک نقص کوچک در یکی از این سیستم‌ها می‌تواند بخشی جزئی یا تمام شهر را به چالش بکشد و حتی کل سیستم ها را مختل کند، برای مثال بروز یک نقص فنی یا بریده شدن قطعه ای از شبکه ارتباطی زیرزمینی مخابرات در اثر حادثه ای طبیعی همچون رانش زمین و زلزله یا خطای سهوی انسانی نظیر حفاری ها، منجر به قطع اینترنت شده و با اختلالی که در شبکه ارتباطی ایجاد می شود، خدمات دهی در ادارات، دستگاه های اجرایی، مدارس، واحدهای صنفی مجهز به دستگاه پوز و… را مختل می سازد و این اختلال تا لحظه رفع اشکال اصلی با وقفه ای که ایجاد می کند، خیلی از اقدامات گاه ضروری را متأثر می سازد و چه بسا اشکالات عدیده ای به همراه دارد. یا همین کابل های هوایی برق که بین آسمان و زمین تیرها را به هم وصل می کنند و هر لحظه در معرض آسیب هستند و حتی یک صاعقه جزئی و یا برخورد ناشی از تصادف و انحراف یک خودرو می تواند ارتباط آنها را با اشکال مواجه ساخته و برق و روشنایی بخشی از یک منطقه را قطع نماید. نمونه دیگری از حوادث که از قضا مشابهش را هم فراوان تجربه کرده ایم، بروز روانآب های ناشی از بارندگی های رگباری است که به جهت شرایط اقلیمی و جوی خاص منطقه در خراسان جنوبی مکرر اتفاق افتاده و تکرار آن دور از ذهن نیست. روانآب ها در حجم کم و زیاد همواره تبعات فراوانی به همراه داشته اند، بعید می دانم ماجرای آب افتادن مغازه های میدان ابوذر و ابتدای خیابان طالقانی یا محدوده مهرشهر و… بیرجند را از خاطر برده باشید، یا آسیب هایی که به منازل مسکونی و دامداری ها و باغات و مزارع یا حتی واحدهای صنعتی احداث شده در مسیل ها و مسیر رودخانه‌ها همه ساله وارد شده اند را فراموش کرده باشید، مشکلاتی که علیرغم تکرر چندین باره، همچنان با وجود چشم انتظاری همه ما به ریزش باران رحمت الهی، از دغدغه های همیشگی خیلی هاست. یا جانمایی برخی تأسیسات، نیروگاه ها، شهرک های صنعتی، سایت های اداری و… که بدون توجه به چشم انداز درست توسعه شهری رقم می خورند و همجواری آنها با واحدهای مسکونی یا ایجاد شان در قالب یک مرکز ثقل می تواند تهدیدات گوناگونی را برای شهر و شهروندان به همراه داشته باشد. و یا… تدبیر راهکارهایی برای ممانعت از بروز چنین حوادثی، همان رعایت اصول پدافند غیرعامل است که ضمن پیشگیری از خسارت های احتمالی، از پرداخت هزینه های گزاف بعد واقعه جلوگیری می کند، بنابراین مدیران شهری بایستی با آگاهی از تهدیدات موجود و متصور در شهر، کلیه تمهیدات و طرح‌های پاسخ به شرایط اضطراری را در حوزه‌های مختلف آماده داشته باشند. تجربه جنگ‌های سنوات گذشته در عراق، کوزوو، سوریه، کویت، اوکراین، یمن و… نشان می‌دهد که مراکز و تأسیسات حیاتی شهرها به‌ ویژه زیرساخت‌های حیاتی همچون آب، برق، انرژی، خطوط ارتباطی و … جزء اهداف اولیه و اصلی هستند که مورد تهاجم قرار می‌گیرند، لذا بر متولیان امر فرض است که در جانمایی تأسیسات مرتبط و اجرای خطوط و شبکه ها دقت لازم و کافی را داشته باشند، چه بسا دریچه های نصب شده در مسیر شبکه های آبرسانی که به جهت کنترل چاه ها و مخازن طراحی می شوند، راه آسانی برای دست یازیدن به سلامت و بهداشت آبی باشد که به منازل مردم می رسد و به راحتی و با کمترین هزینه استفاده می شود. و چه بسا مخازن سوختی که در پی یک حمله نظامی یا آتش سوزی سهوی یا عمدی و نیز بروز حادثه ای طبیعی همچون سیل و زلزله دچار حریق یا شکست جداره شده اند و به جهت جانمایی اشتباه در شیبی منتهی به شهر یا همجواری با واحد های مسکونی، تبعاتی گران به همراه داشته اند. و چه بسا هک یک اتوماسیون یا بانک اطلاعات اداری که کار هزاران شهروند را مختل کرده و ضمن بروز نارضایتی های فراوان، انتشار اخبار و اطلاعات محرمانه ای را سبب شده است. و این همه نشان می دهد حوادث همواره در کمین اند و آن چه می تواند تبعات آن ها را به حداقل برساند، چیزی جز تدبیر درست و آینده نگری با لحاظ جمیع جوانب نیست، مواردی که در اصول و ملاحظات دفاعی امنیتی پدافند غیرعامل به خوبی مورد تأکید قرار گرفته اند و رعایت آن‌ها می‌تواند به پایداری و بقای شهر کمک شایانی نماید.
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود درباره این سرمقاله را از طریق ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷ اعلام یا ارسال بفرمایید