کاری – کما بوته‌ای سرسبز است که در اواخر اسفندماه و اوایل بهار در بیابان‌های خراسان جنوبی به شکل خود رو می‌روید و این روزها در بازار بیرجند در بین طرفداران خود به فروش می‌رسد.محققان بر این باور رسیده‌اند که هر بوته از گیاه کما، حاصل جوانه مولد گل آن بوده که در صورت برداشت سال‌ها طول می‌کشد تا دوباره احیاء شود و بذر خاصی برای کاشت ندارد. متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل برداشت غیرمجاز و مصرف بیش‌ازحد «کما» در خراسان جنوبی با خطر نابودی مواجه شده و نیازمند توجه مردم و مسئولان است چراکه با مصرف بی‌رویه، جوانه مولد گل از بین رفته و مجالی برای رویش دوباره آن نیست.
کما گیاهی سرشار از خواص دارویی است
مترجم و پژوهشگر تاریخ ایران نیز در مطلبی به این گیاه منحصر به فرد خراسان جنوبی پرداخته و گفت: دوست مهربانی خبر داد که باز کما در بیرجند پیدا شده و امسال هر کیلو کما را هشتاد هزار تومان قیمت گذاشته‌اند. محمود فاضلی بیرجندی با بیان اینکه کما گیاهی است که یک سال در میان، در بیابان‌های جنوب خراسان می‌روید. برگ‌های آن رنگ سبز کدری دارد.، ادامه داد: رسمی بود که در نوروز ماه کسانی به کما می‌شدند. چند رستنی دیگر هم در دشت و دمن می‌رویید همانند کما. بدین روی بایستی کسانی به کما می‌شدند که این گیاه را درست بشناسند.وی ادامه داد: کما دو جور بود. یک جورش «اُوشَکی» نام داشت که از دل لاخ می‌رویید. برگ و بال آن تنک بود. کمای اصلی پر شاخ و بال‌تر بود. این نویسنده شهیر بیرجندی عنوان کرد: رستنی دیگری بود به نام «اُشتُرغاز». گیاهی با مزه تیز و ترش. اشترغاز را با دوغ می‌خوردند.
وی با بیان اینکه این اشترغاز خدمتی شگرف به دهقان‌ها می‌کرد که از طبیبان کشاورزی برنیاید! اضافه کرد: هر جا بوته اشترغاز را روی زمین می‌گذاشتن، رویش آب می‌ریختند هر چه کرم و زالو (زلور) در خاک بود همه به روی زمین می‌آمدند و از میان می‌رفتند. فاضلی بیرجندی خاطر نشان کرد: روییدنی دیگر که همانند کما بود «شُلغ» نام داشت. گیاهی که مزه‌اش را در جایی و ماده‌ای دیگر نتوان یافت.این همانندان کما را هر کس نمی‌شناخت. باید کسی به کما می‌شد که گیاهان را بشناسد.
بیرجندی‌های قدیم می‌گفتند: کما دوای آزار کهنه است
مترجم و پژوهشگر تاریخ ایران با بیان اینکه باوری بود که مصرف کما نمی‌گذارد دردهای جانکاه در تن ریشه بدواند، خاطر نشان کرد: مراد از این سخن همین سرطان بود. کاش کما را ارج می‌نهادیم و به جای ریشخند کردنش با آن آشتی می‌کردیم. وی با بیان اینکه پارسال که برای کما نوشتاری در همین دهلیز منتشر کردم دوستی دانا بر من خرده گرفت، یادآور شد: به دوست دانایم گفتم من تازه به ارج این موضوع‌ها پی برده‌ام که درباره کما می‌نویسم. ارج مردم و تمدنی را تازه شناخته‌ام که خود راه سامان دادن به زندگی را پیدا کرده‌اند و چنین بوده که در این کنج دورافتاده کویر مردمی هزاران سال دوام آورده و تمدنی پایه گذاشته‌اند.
کما» دارای املاح و ویتامین‌های زیادی است که خاصیت
ضد میکروب دارد
پژوهشگر گیاهان دارویی در بیرجند با بیان اینکه هم‌زمان با گرم شدن هوا، گیاه «کما» از دل خاک می‌روید، ادامه داد: محل رویش گیاه «کما» بیشتر در دشت‌ها بوده و در مناطق کوهستانی به‌ندرت دیده می‌شود. محسن پویان ادامه داد: «کما» دارای املاح و ویتامین‌های زیادی است که خاصیت ضد میکروب دارد. وی با اشاره به اینکه این گیاه برای گوارش و حذف انگل‌های روده‌ای نیز مفید است، تاکید کرد: مصرف «کما» حملات صرع را نیز کاهش می‌دهد.این پژوهشگر گیاهان دارویی در بیرجند ادامه داد: در کشورهای خارجی از صمغ این گیاه، کپسول ضدویروس برای آنفولانزای خوکی ساخته‌اند.
گیاه صادراتی استان در معرض نابودی
وی با اشاره به دیگر خواص دارویی «کما»، بیان کرد: مصرف این گیاه باعث افزایش هورمون پرولاکتین و درنتیجه افزایش شیر در مادر می‌شود.پویان بابیان اینکه بد بو کردن شیر مادرانی که تغذیه فرزندان را فراهم می‌کنند یکی از ضررهای مصرف «کما» است، افزود: این گیاه دارویی باید در حد متعادل خودمصرف شود.پژوهشگر گیاهان دارویی در بیرجند با اشاره به اقتصادی بودن «کما»، بیان کرد: از صمغ این گیاه، آنغوزه به دست می‌آید.وی بابیان اینکه انغوزه محصولی صادراتی است، ادامه داد: در شرایط کنونی، گیاه «کما» به دلیل مصرف بی‌رویه با خطر نابودی روبه‌رو شده است.پویان با اشاره به خواص دارویی آنغوزه، بیان کرد: این ماده، خاصیت مسکن داشته و در کاهش فشارخون و بیماری‌های قلبی – عروقی نیز مؤثر است.وی ادامه داد: متأسفانه برداشت انغوزه به روش برش عرضی باعث مرگ گیاه شده و همین موضوع کاهش شدید بوته‌های کما می‌شود که خشک‌سالی‌های اخیر این امر را تشدید کرده است.
۶ سال طول می کشد تا این گیاه بار دیگر در زمین رشد کند
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه برداشت کما فقط به اندازه مصرف خانوار ۳ تا ۵ کیلو مجاز است، ادامه داد: اما برداشت ان به منظور خرید و فروش ممنوع می باشد. علیرضا نصرآبادی عنوان کرد: با عنایت به اینکه در استان طرح بهره برداری کما به عنوان گونه خوراکی – دارویی وجود ندارد لذا اما دقیقی ار میزان برداشت کما وجود ندارد.وی با بیان اینکه این گیاه در شهرهای بیرجند، زیرکوه، درمیان و قاین بیشتر یافت می شود، خاطر نشان کرد: اگر جوانه گل در گیاه «کما» آر بین برود، حداقل شش سال طول می‌کشد تا این گیاه برای باری دیگر در زمین رشد کند.وی ادامه داد: شهروندان در برداشت کامل گیاه «کما» در یک منطقه خودداری کرده و چند بوته‌ای را برای بذرافشانی نیز باقی بگذارند. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی یادآور شد: با توجه بارندگی زمستانه از اواسط اسفندماه برداشت انغوزه در خراسان جنوبی شروع می شود. وی با بیان اینکه فرسایش خاک، تخریب مرتع و حفظ نشدن پوشش گیاهی از جمله دلایلی است که نمی‌توان به خاطر آن کما را به طور عمده برداشت کرد، یادآور شد: با توجه خشکسالی سالیان گذشته ، برداشت کما از مراتع استان تحت کنترل و نظارت است تا در این شرایط این گیاه دارویی دچار آسیب نشود.
