بهروزی فر
عصر روز ۴ اوت ۲۰۲۰ (۱۴ مرداد ۱۳۹۹) انفجاری عظیم، بندر بیروت را لرزاند، موج ناشی از این انفجار، ساختمان‌های زیادی را تخریب کرد، حدود ۷۰ درصد شهر بیروت به صورت کلی یا جزئی ویران شد، باعث کشته شدن ۲۲۰ نفر و زخمی شدن حدود ۷۰۰۰ نفر و مفقود شدن بیش از ۱۱۰ نفر شد و بر اساس اعلام فرمانداری بیروت، بیش از ۳۰۰ هزار نفر را بی‌خانمان کرد. این انفجار باعث شد ۴ بیمارستان بیروت غیرقابل استفاده شده و بیمارستان‌های باقیمانده نیز برای پذیرش اجساد و مجروحان با کمبود تخت بیمارستانی و سردخانه مواجه شوند. شدت انفجار (معادل ۱٫۲ کیلوتن تی‌ان‌تی) به حدی بود که از آن به عنوان یکی از قوی‌ترین انفجارهای غیرهسته‌ای تاریخ یاد کردند و سازمان زمین‌شناسی آمریکا، شدت این انفجار را معادل زمین لرزه‌ای به قدرت ۳٫۳ ریشتر عنوان کرد که تکانه های آن در ترکیه، سوریه، اسرائیل و بخش‌هایی از اروپا احساس شد و صدای آن را اهالی جزیره قبرس در فاصله ۲۵۰ کیلومتری نیز شنیدند.
چند روز بعد – ۱۰ شهریورماه- بانک جهانی، گزارشی از حجم خسارت های این انفجار منتشر کرد که می گفت این اتفاق ۴.۶ میلیارد دلار ضرر مالی به همراه داشته، در بخش‌های اجتماعی، مسکن و فرهنگ نیز بین ۱.۹ میلیارد دلار تا ۲.۳ میلیارد دلار خسارت وارد کرده و بدتر از همه این که این فاجعه در شرایطی رخ داد که لبنان، مثل همه کشورهای دنیا به دلیل شیوع ویروس کرونا با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی عمیقی دست و پنجه نرم می‌کرد.
اداره گمرکات لبنان هم در گزارشی اعلام کرد، در حادثه انفجار بندر بیروت یکی از بزرگ‌ترین انبارهای غله کشور تخریب شده و سوخته است. این در حالی است که لبنان تا قبل از انفجار هم دچار بحران مالی بوده و برای تأمین گندم مورد نیازخود به شدت وابسته به واردات بود. نکته قابل تأمل در گزارش بانک جهانی این است که؛ انفجار بندر بیروت ناشی از حدود ۳ هزار تن ماده نیترات آمونیوم بوده که از سال ۲۰۱۴ در بندر بیروت ذخیره شده بود و تا زمانی که این انفجار رخ نداده بود، اکثر مردم لبنان از ذخیره سازی این میزان نیترات آمونیوم در بندر خبر نداشتند،اما تحلیلگران با استناد به اسنادی که همان روزها به صورت آنلاین منتشر شد، می‌گویند مقامات لبنانی بیش از ۶ سال بود که می‌دانستند در انبار شماره ۱۲ بندر، این ماده شیمیایی نگهداری می‌شود و حتی استاندار هم طی گزارشی امنیتی مربوط به سال ۲۰۱۴ نسبت به وقوع انفجاری در این انبار هشدار داده شده بود،لیکن کسی آن را جدی نمی انگاشت.
تا این که این انفجار عظیم رخ داد و بیروت را به چنان خاک سیاهی نشاند که از هر نقطه جهان دود این خاکسترنشینی و داغ دلِ سوخته بیروت، به چشم می‌خورد. ماجرای بیروت، مثال خوبی برای موضوع پدافند غیرعامل است که این روزها را به نام خود کرده، طی تعریفی جامع؛ پدافند غیرعامل به اصولی پیشگیرانه اطلاق می شود که انجام آنها ضریب اطمینان شبکه را بالا برده، از وارد آمدن خسارات مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری می نماید یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش می دهد. در حقیقت پدافند غیرعامل به معنای کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران، صرفاً با بهره‌گیری از فعالیت‌های غیرنظامی، فنی و مدیریتی است. اقدامات پدافند غیرعامل شامل پوشش، پراکندگی، تفرقه و جابجایی، فریب، مکان‌یابی، اعلام خبر، قابلیت بقا، استتار، استحکامات، اختفاء، ماکت فریبنده و سازه‌های امن می‌باشد.تحلیل این دو بخش مطلب، هم حادثه تلخ بیروت و هم تعریف پدافند غیر عامل، بیانگر این واقعیت است که جانمایی نادرست، همجواری انبارها با بافت مسکونی و تجاری، ناایمن بودن سازه، استحکامات نامناسب و… همه و همه دست به دست هم داده اند تا بیروت زیر بار این فاجعه، زانو بزند.
اگر چه خیلی از داغ ها و غصه ها فقط برای همسایه است و ما خود را مبری از هر آفت و بلیه ای می دانیم اما واقعیت این است که اگر چشم بگشاییم و دور و برمان را نگاهی بیندازیم، همچون انبار ذخیره سازی مواد خاص بیروت در همین حوالی خودمان نمونه های بیشماری داریم که البته مختص خراسان جنوبی و شهر بیرجند هم نیست چرا که همین روز دوشنبه ای که گذشت و در آغازین روز از هفته پدافند غیرعامل، سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در نشست ویدئو کنفرانسی کمیته پدافند غیرعامل وزارت کشور با استانداران و رؤسای شورای پدافند غیرعامل استان‌ها، وجود تأسیسات پرخطر در شهرها و مراکز جمعیتی را هشداری جدی خواند و گفت: حوادثی مانند انفجار بیروت نشان داد که چنین حوادثی در کمین همه کشورها و ملتهاست و باید با حساسیت حل شوند تا با چنین حوادثی مواجه نشویم. نمونه هایی واضح از چنین تأسیسات پرخطری که با اصول پدافند غیرعامل در تناقض است را در همجواری جایگاه های سوخت با واحدهای مسکونی در بلوار پاسداران، میدان امام خمینی(ره)، بلوار شهدای عبادی ، فرودگاه و … می توان دید یا در همسایه شدن واحدهای آپارتمانی انتهای مهرشهر با منابع ذخیره سوخت شهر جست یا… کمی دقت بیشتر در جانمایی ادارات و دستگاه های اجرایی نیز گویای این واقعیت است که کوچکترین حادثه ای در سایت اداری می تواند آسیب به شرکت های خدمات رسان، واحدهای نظامی و انتظامی، دستگاه های آماری و… سیستم خدمات رسانی به شهروندان را مختل کند. و یا… در آیین نامه اجرایی بند ۱۱ تبصره ۱۲۱ قانون برنامه چهارم توسعه، پدافند غیرعامل این‌چنین تعریف شده؛ مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تأسیسات، تجهیزات و شریان های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیرطبیعی می گردد. نکته قابل تأمل این است که قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، مشتمل بر ۱۶۱ ماده و ۳۴ تبصره و ۹ جدول در جلسه علنی یازدهم شهریور ماه ۱۳۸۳ مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و پس از ارجاع به شورای نگهبان و طرح در مجمع‌تشخیص مصلحت نظام در
نهایت با موافقت مقام معظم رهبری و با پیشنهاد مجمع به دولت‌ابلاغ شد تا چراغ راه دستگاه های اجرایی تا پایان سال ۱۳۸۸ باشد و فاجعه آمیز این که بخشی از پروژه های پرخطر استان در همان سال ها پی ریزی و پایه گذاری شده و این که متولیان امر و تصمیم گیران اصلی در استان، چقدر در این جانمایی ها و اجرای پروژه ها چقدر به اصول اولیه پای بند بوده اند و به چه میزان برنامه های توسعه ای کشور را مدنظر داشته اند، جای سؤال است!!؟؟ حافظه مردم این شهر، روزهای صف کشیدن تانکرهای حمل سوخت در حاشیه خیابان جمهوری اسلامی و میدان امام خمینی (ره) بیرجند را هیچ گاه فراموش نخواهد کرد، اتفاق ناخوشایندی که به ابرام و پافشاری رسانه ها و روشنگری هایی که رخ داد به مطالبه ای عمومی تبدیل شد و بالاخره نتیجه داد و مقصد این تانکرها برای همیشه تغییر کرد، این موضوع می تواند برای شرایط موجود هم تکرار شود، اگر خودمان بخواهیم!!
(لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را درباره این سرمقاله به ۰۹۹۲۲۱۳۴۲۸۷ ارسال بفرمایید)
